Osmanlı Devleti’nde Coğrafya ve Mali Kapasite

Abstract

Bu çalışma mali kapasite ile coğrafya arasındaki ilişkiyi Osmanlı Devleti özelinde incelemektedir. Vergi elde etme sürecinde ortaya çıkabilecek işlem maliyetleri üzerinden yapılan teorik tartışma merkezi hükümetin erişiminin zor olduğu yerlerdeki vergi tabanlarının tımar kesimine daha kolay olduğu yerlerdeki vergi tabanlarının ise merkeze ayrılması gerektiğini işaret etmektedir. Bu hipotezi test etmek için ise kaza düzeyinde gelirlerin merkez, tımar ve vakıf-mülk arasında nasıl pay edildiği bilgisini içeren 1530 yılı muhasebe defterleri ile işlem maliyetlerini yansıtma potansiyeline sahip coğrafi değişkenler olan yükselti, yağış, sıcaklık, toprağın tarıma elverişliliği, enlem, İstanbul’a, ticaret yollarına, ana yollara ve askeri yollara olan mesafe değişkenleri kullanılmıştır. Analiz sonuçları yükselti değişkeninin tımara giden payı artırırken merkezi hükümete giden payı azalttığını, İstanbul’a olan mesafe arttıkça hem tımara ve ilginç bir şekilde hem de merkeze ayrılan payın arttığını ama vakıf-mülk kesimine ayrılan oransal payın ise azaldığını göstermektedir.