Türk dilleri açısından dil diferensiasion olgusu

Abstract

Makale, diferensiasiyon teriminin özünü ortaya koymakta ve dünya dilbiliminde bu terime yaklaşımı açıklamaktadır. Çalışmada, difenesiasiyon kavramının içeriğini ve özünü, dilbilimdeki gelişim alanlarını ve çevrelerini tanımlar ve bu terimin dilbilimdeki yeri ve önemini göstermeye çalışır. Aynı zamanda dilbilimde Türk lehçelerinde diferensiasiyon alanları örneklerle anlatılmış ve araştırma sorusu geniş çapta tartışılmıştır. Araştırmada, Türk lehçeleri arasında karşılaştırma yapılarak diferensiasiyon betimlenmeğe çalışılmaktadır. Yunanca kökenli olan diferensiasion kelimesi, bir birimi, bir bütünü düşüncenin parçalarına ayırma sürecidir ve entegrasyon, tam tersine, parçalar ve bir bütün olma süreci arasında bir etkileşim aracıdır. Dilbilimde bununla ilgili değişik araştırmalar yapılmış, çeşitli teorik bilgiler ve tanımlar vardır. Sonuç olarak makale diferensiasiyonu tanımlar ve bu terimin teorik temellerin incelenmesinde ve Türk dillerinin bölünmesinin nedenlerini ortaya koymada önemini vurgular.   Məqalədə diferensiasiya terminin mahiyyəti açılmış, dünya dilçiliyində bu terminə yanaşma tərzi təsvir edilmişdir. Tədqiqatda diferensiasiya termin anlayışının məzmununu, mahiyyəti, onun linqivistikada işlənmə hududları və sahələri müəyyənləşdirilərək dilçilikdə bu terminin yeri və əhəmiyyəti göstərilməyə çalışılmışdır. Eyni zamanda dilçilikdə hansı sahələrdə diferensiasiya baş verdiyi, bunun hansı formalarda olduğu nümunələrlə izah edilmiş, verilmiş tədqiqat sualı geniş şəkildə müzakirə edilmişdir. Tədqiqatda türk ləhcələri arasında müqayisələr aparılaraqdiferensiasiya təsvir olunmağa çalışılır. Yunan mənşəli diferensiasiya sözü vahidin, bütövün düşüncə hissələrinə ayrılması prosesidir, inteqrasiya isə əksinə, hissələr arasında qarşılıqlı təsir vasitəsi və bütövləşmə prosesidir. Dilçilikdə bu mövzuda müxtəlif araşdırmalar aparılıb,müxtəlif nəzəri məlumat və təriflər var.Nəticədə diferensiasiyaya tərif verilərək, bu terminin nəzəri əsaslarının öyrənilməsi ilə türk dillərinin bölünmə səbəblərinin ortaya qoyulmasında böyük əhəmiyyətə malik olduğu məqalədə vurğulanmışdır