Dosja 806 dhe procesverbali 6/VII/56 në arkivin e IGJL dhe lidhja e saj me realizmin socialist

Abstract

Përveç teksteve që janë botuar në formë monografish, artikujsh të veçantë apo përmbledhjet e tyre në libra teorikë e doracakë si edhe sprovat për sistemimin e një Historie të Letërsisë shqipe (shqiptare), përveç referateve të publikuar në shtypin letrar e politik të kohës e përtej veprave autoriale, shkruar fillimisht si imitim mimetik i realitetit e më pas nën frymëzimin apo orientimin e metodës së Realizmit Socialist, vlerë të posaçme për hetimin dhe ndjekjen e procesit të kalimit nga metoda artistike në një shkollë a drejtimin letrar unik, siç ishte ai i Realizmit Socialist në Shqipëri, paraqesin edhe dokumentet arkivore. Mes tyre tërheqin vëmendjen edhe materialet që gjenden në Arkivin e Institutit të Gjuhësisë dhe Letërsisë (ASA). Mes tyre ka dorëshkrime e daktiloshkrime që trajtojnë çështje e problematika të letërsisë shqiptare të Realizmit Socialist. Kronologjia që ndjekin e mbulojnë këto dokumente është e gjerë. Fillesat u përkasin viteve 1950 e në vijim. Në morinë e tyre disa paraqesin interes të veçantë, pasi trajtojnë çështje të teorisë së realizmit socialist, direktiva mbi këtë letërsi nën dritën e veprave të Stalinit apo disa sprova të hershme për monografi mbi realizmin socialist në letërsinë shqiptare. Pak detaje të kësaj dosjeje janë marrë në shqyrtim veçmas, për të interpretuar çështje të historishkrimit letrar shqiptar të Realizmit Socialist dhe sidomos rrugën përmes së cilës mbërriti kjo metodë. Në të njëjtin rrafsh qëndrojnë edhe çështjet e tipologjive lidhur periodizimin, procesin letrar, kriteret që u përdorën në hartimin e një maketi a projekti për një histori të letërsisë shqiptare, përfshi këtu edhe vëzhgimin mbi kufizimet që lanë jashtë historiografisë disa nga personalitetet e letërsisë shqiptare të viteve 1930-1940. Një studim të plotë e të hollësishëm lidhur me karakterin e periudhave letrare si dhe rrethanat e rrjedhojat e sprovave për hartimin e tekstit të “Historisë së letërsisë shqipe” ka sjellë studiuesi Shaban Sinani në veprën “Historia e letërsisë shqipe: çështje të hapura”. Kontribut në këtë fushë kërkimi, duke sjellë fakte e interpretimet mbi çështjen e historishkrimit letrar, kanë sjellë edhe studiuesit Ali Xhiku dhe Eldon Gjika.