Mërgimi i fjalës si 'mit' dhe evolucioni i shqipes letrare: rasti i poezisë dygjuhëshe

Abstract

Poezia dygjuhëshe në traditën letrare shqiptare, sidomos ajo shqip-italisht, zhvilluar në rrethana specifike të rrezikut historik të bjerrjes, ka kryer në rrafsh të gjuhës letrare atë funksion të ruajtjes dhe zgjerimit që gjuha e folur pati kryer në vazhdimësi në zonat apo qarqet kulturore kufitare dygjuhëshe. Bogdani, autori i parë i rëndësishëm i shqipes letrare i përqendroi përpjekjet e tij në një operacion shprehës dygjuhësh ku teksti shqip ishte bartës i idesë krijuese të veprës dhe teksti italisht përbri, mbështetës i të parit, edhe në rastin kur rezulton i marrë nga një autor i shpallur nga vetë Bogdani, apo i identifikuar më vonë nga kritika. Ringjallja dhe zgjerimi kuptimor i fjalëve ekzistuese e të vjetra, apo krijimi tyre ex novo në një formë shprehëse artistike dygjuhëshe si dhe zgjedhja për këtë operacion e një gjuhe si italishtja me të cilën shqipja ka ndarë historinë më të gjatë të bashkëjetesës në rrjetin ndërkulturor të Mesdheut (së bashku me familjen e saj gjuhësore), përbëjnë objektin e perspektivave studimore ende të paeskploruara për pasurinë dhe shtresëzimet që paraqesin. Takimi i dy gjuhëve, shqip dhe italisht, në struktura artistike të vërtedukshme, i karakterizuar jo aq nga ekuivalenca e termave, por nga bashkëplotësia kuptimore dhe polisensi (“kuptimi shumëfish”) tipik i veprës artistike, ka si qëllim zgjerimin kuptimor të shqipes.