HUNCA CHÜ-TZ’U SANININ ÇÖZÜMÜ

Abstract

Makalede Hunların MÖ 72, 30 ve 1 ile MS 13 ve 18 tarihlerinde Çinliler tarafından kayda alınan Chü-tz’u unvanı incelenmiştir. Çin kaynakları bu unvanın “prenses, konçuy” anlamında olduğunu yazarlar. de Groot, G. Nemeth, Chü-tz’u unvanını bildiğimiz Türkçe kız sözcüğüyle bir ve aynı saymışlardır. H. N. Orkun, A. Caferoğlu, L. Rasonyi eserlerinde bu bilgiyi tekrarlamışlardır. Çince Chü-tz’u ses çevrimi Hunca *kisig sözcüğünün karşılığıdır. Unvanı gerçek anlamı olan “prenses” anlamında ve öteki yan anlamlarıyla birlikte Eski Uygurcada buluyoruz: Eski Uygurca kişi “2. zevce, eş, kadın 4. prenses”tir. Yine Eski Uygurca kişi “1. kişi, insan, adam, mahlûk, yaratık 3. kul, köle”dir. Ses ve anlam bakımından birbirine yakın olan bu iki kelimede bulaşma, karışma yaşanmıştır. Bununla birlikte sonraki yüzyıllarda her iki kelimeyi yine de ayırt edebiliyoruz. Örneğin Osmanlıca kişi oğlu, kişizāde “doğuştan hür olan, tutsak olmayan, asilzade”dir. Bu sözcükler Hunlardaki “prenses” anlamının biraz değişmiş şekilleridir. Hunca *kisig, Hunların Türk ve dillerinin Türkçe olduğunu gösteren kanıtlardan sadece biridir.