العَوَامِلُ التي تَمْنَعُ الشَّاعِرَ أنْ يكَونَ فَحْلًا خِنْذِيذَا وفقًا للأصْمَعِي في سِياقِ كتابِهِ فُحُولَةِ الشُّعَراءِ

Abstract

Bu çalışmada klasik Arap şiir eleştirmenlerinden Asmaî’nin, Fuhûletü’ş-Şu‘arâ’ adlı eseri çerçevesinde en üstün şair anlamına gelen fahl kategorisi dışında kalan şairlere yaklaşımı incelenmiştir. Asmaî’nin, öğrencisi Ebû Hâtim es-Sicistânî’nin sorularına verdiği cevapların bir araya getirilmesiyle oluşan Fuhûle, uzun zaman boyunca şifahi olarak devam eden şiir geleneğinde “şair” ile “üstün şair” arasında ihmal edilen ayrımı farklı yönlerden ele almasıyla Arap şiir eleştirisinin dönüm noktalarından kabul edilmiştir. Şairleri şiir söyleme kabiliyetlerine göre sınıflandıran Asmaî, bu eserinde üstün ve yetenekli bulduğu şairleri fahl olarak isimlendirmiştir. Ancak şairin fahl seviyesine yükselebilmesi için sadece şiir söylemesini yeterli bulmamış, nitelik ve niceliği esas alarak birçok şart ileri sürmüştür. Örtük bir şekilde ifade ettiği bu şartları gerçekleştirememeleri dolayısıyla yetenekli bazı şairleri fahl kategorisi dışında değerlendirmiştir. Çalışmada Asmaî’nin, kaliteli şiirleri olduğu hâlde bazı şairleri fahl olarak değerlendirmemesinde hangi gerekçelere dayandığı ele alınmıştır. “Fahl değildir.” şeklinde kısa cümlelerden oluşan bu değerlendirmeler, Asmaî’nin fahl kavramının teorik çerçevesi dikkate alınarak açıklanmıştır. Konunun daha iyi anlaşılması için eserden seçilen örnekler bütüncül ve analitik bir bakış açısıyla tahlil edilmiştir. Bu şekilde okunması ve anlaşılması kolay bir risale olduğu izlenimi veren Fuhûle’deki değerlendirmelerin arka planında ciddi gerekçelerin bulunduğuna ve rastlantısal bir şekilde yapılmadığına dikkat çekilmiştir. Çalışmanın temel amacı, Fuhûle eseri çerçevesinde klasik dönem Arap şiir eleştirisinde şair ile fahl şairin aynı kategoride değerlendirilmediğini ortaya koymak ve yeri geldiğinde her şiir söyleyenin şair kabul edildiği ancak fahl şair olmak için daha ciddi kriterlerin şart koşulduğunu vurgulamaktır.