التفسيرات التربوية للأمر بالقراءة في العصر الكلاسيكي للإسلام

Bu çalışmanın amacı, Alak suresinin bir ve üçüncü ayetlerinde tekrar eden “oku” emrinin İslâm’ın klasik çağında İslâm eğitim düşüncesi açısından nasıl yorumlandığını ortaya koymaktır. Doküman analizine dayalı nitel bir araştırma olarak yürütülen bu çalışmada, 8./14. asrın sonuna kadar tür ya da ekol ayırt edilmeksizin ulaşılabilen tüm tefsir eserleri örnekleme dâhil edilmiştir. Bu ayetlerde oku emrinin herhangi bir nesne almaması; kimin, neyi okuması gerektiği hususunda bağlayıcı bir hüküm koymaması dikkat çekicidir. Bu durum müfessirlere “Oku emrinin muhatabı kimdir, konusunu ne teşkil eder?” sorularını sormalarına kapı aralamıştır. Mâtürîdî ve İbn Teymiyye mutlak bırakılan oku emrinden hareketle bu hitabın “herkes”i, Kirmânî ve Beyzâvî ise “her şey”i kapsadığını belirtir. “İlim kim içindir?” ve “Konusu nedir?” sorularına kayıt getirmeyen ilk emir, “İlim nasıl ve niçin yapılır?” sorusuna “bismi rabbik” kaydını getirmiştir. Bu ifadeden hareketle yaptıkları yorumlarda müfessirler, okumaya Allah’ın adını anarak başlama, ondan yardım isteyerek okuma ve okumayı Allah için yapma sonuçlarını elde etmişlerdir.