Âşıklık Geleneğinde İdeal İnsan Tasavvuru

Var oluşundan beri idealin izini süren insanoğlu, idealleri uğruna mücadele eden sosyal bir varlıktır. İdeali arama tutkusu, her toplumun yaşamında farklı bir şekilde tezahür eder. Türk toplumunda da ideali bulma ve ideal insan tipini oluşturma arzusu günümüze kadar farklı arayışlarla devam edegelmiştir. Gelenekten güç ve ilham alan “ideal insan” tipi çağa, coğrafyaya ve şartlara göre değişkenlik gösterse de Türk kültüründe “alp tipi”, “gazi tipi”, “veli tipi”, “bilge tipi”, “derviş tipi”, “âşık tipi” ve günümüzde “yeni insan tipi”ne dönüşerek ideal arayışını her dönem devam ettirmiştir. Türk halk kültürünün önemli temsilcisi konumunda bulunan âşıklık geleneği hoşça vakit geçirme, inanç ve değerlere destek verme, kültürü gelecek kuşaklara aktarma, eğitim, bireysel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma gibi önemli işlevlerle geçmişten günümüze varlığını sürdürmüştür. Bu geleneğin icracısı olan âşıklar, sazı ve sözüyle diyar diyar gezerek bir yandan bilgisini görgüsünü artırırken diğer yandan iletişimde bulunduğu zengin insan kaynağıyla Türk toplumunun ortak değerlerini dile ve tele dökerek şiirleştirmişlerdir. Genelde sevgiliden, aşktan, aşk acısından, âşıkların ahvalinden, feleğe sitemden söz eden âşıklar; ait oldukları toplumdan bağımsız kalamamış, toplumsal düzenin devamını sağlayacak nitelikli insan profili için de farklı tasavvurlarda bulunmuşlardır. Çalışmanın amacı, âşıkların saz ve söz aracılığıyla betimledikleri ideal insan tipinin temel özelliklerini belirlemektir. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme tekniğinin kullanıldığı araştırma kapsamında âşıkların dizelerinde söz konusu ettikleri ideal insan tasavvuru “din ve tasavvuf”, “genel ahlak” ve “bireysel ve toplumsal hayat” başlıkları altında incelenerek değerlendirilmiştir.