Termin "rasa" i jego synonimy w polskiej refleksji naukowej i popularnonaukowej w latach 1864–1918

The Term Race and its Synonyms in Polish Scholarly and Popular Science Thought, 1864–1918In the Polish scholarly literature concerning terminology used in different fields of knowledge, issues of the meaning and usage of the term race have not been discussed. The article aims at demonstrating how the term race was used in the Polish writings. Typically, it was in use interchangeably with terms considered as its synonyms, such as plemię, szczep, gałąź, lud and naród, as well as the notions adapted from natural sciences such as species and variety. All these terms were applied in order to categorize human groups, describe and classify them. The meaning of the notion race was not fully analyzed. Moreover, despite the fact that the Western science and its development was followed and popularized in Poland, no clear definitions appeared there. The majority of Polish authors still used the terms mentioned above as synonyms and understood quite different contents from the point of view of biology, culture and spiritual and social contexts. The term racial was still used interchangeably with such terms as ethnic, ethnographic, ethnological. Even though in the second half of the nineteenth century some Polish scholars (e.g. Ludwik Gumplowicz, Erazm Majewski, and Ludwik Krzywicki) initiated attempts to clarify this terminology, their effort did not ultimately exert an influence on the language of the message. Termin rasa i jego synonimy w polskiej refleksji naukowej i popularnonaukowej w latach 1864–1918W polskiej literaturze naukowej dotyczącej terminologii stosowanej w różnych dziedzinach wiedzy nie poruszono dotąd zagadnień związanych ze znaczeniem i użyciem terminu rasa. Celem artykułu jest ukazanie sposobu pojmowania tego terminu i zakresu jego stosowania w piśmiennictwie polskim. Najczęściej był on używany zamiennie z określeniami uważanymi za jego synonimy, takimi jak plemię, szczep, gałąź, lud i naród oraz przyswojonymi z nauk przyrodniczych: gatunek i odmiana. Wszystkie te terminy służyły rozróżnianiu grup ludzkich, ich opisowi i klasyfikacji. Nie udawało się zgłębić znaczenia pojęcia rasa. Także nauka zachodnia, którą śledzono i popularyzowano, nie przynosiła jasnych definicji. Większość z piszących stosowała synonimicznie wspomniane terminy i rozumiała pod nimi zupełnie inne treści: biologiczne, kulturowe i duchowe, społeczne. Określenia rasowy natomiast używano zamiennie z takimi wyrazami jak etniczny, etnograficzny, etnologiczny. Choć w drugiej połowie XIX wieku polscy uczeni (Ludwik Gumplowicz, Erazm Majewski, Ludwik Krzywicki) podejmowali próby uporządkowania terminologii, pozostały one bez większego wpływu na język przekazu.