Aristoteles’te Bedenin Formu Olarak Ruh: De Anima Şerhleri Üzerinden Bir Analiz

Aristoteles (ö. M.Ö. 322), ruhu bedenin formu olarak gören ilk kişidir. De Anima’da maddeyi bilkuvvelik (potentiality), formu ise bilfiillik (actuality) olarak tanımlar. Ardından da ruhun form olarak bilfiil olduğunu, bedenin bozulmasıyla da ortadan kalktığını iddia eder. Bu, Platoncu ruh anlayışına yöneltilmiş ilk büyük itirazdır. Zira, Aristoteles’in aksine, Platon (ö. M.Ö. 328/327) ise formu ezelî olarak kabul eder. Beden-ruh ayrımına dayanarak bedeni geçici, ruhu ise ezelî bir form olarak tanımlar. Platon’a göre ruh bir taraftan ezelî bir form, diğer taraftan da bedenin bozulmasına rağmen bozulmayan ölümsüz bir cevherdir. Antik çağ boyunca ruha dair bütün düşünceler bu iki filozofun söz konusu görüşleri doğrultusunda gelişir. Buradan, beden-ruh ayrımını kabul eden düalizm ve ayrımı reddeden monizm olmak üzere iki büyük felsefî düşünce doğar. Bu iki düşüncenin Platon ve Aristocu köklerle olan bağıntısı; onlarla ne derecede örtüştüğü veya ayrıştığı bu makalenin konusu değildir. Beden-ruh meselesini madde-form bağlamında ele alırken Aristoteles’in, bir yandan madde-form ayrımını kabul edip, diğer yandan beden-ruh ayrımını reddetmesi çözüme kavuşmamış bir mesele olarak geriye kalmıştır. Bu makalede Aristoteles’in, beden-ruh ayrımını reddeden anlayışı, bu anlayışın yol açtığı sorunlar açısından da irdelenerek analiz edilmektedir. Bilindiği gibi De Anima’ya pek çok şerh yazılmıştır. Afrodisyaslı Alexander (M.S. 3.yüzyıl) ile başlayan bu şerhler geleneği, Themistius (ö. 387), Simplicius (ö. 560), John Philoponus (ö. 570) ve İbn Ruşd (ö. 1198) ile devam etmiştir. İbn Ruşd, küçük, orta ve büyük olmak üzere De Anima’ya üç şerh yazmıştır. Küçük ve orta şerhte De Anima’daki fikirlerle büyük oranda paralellik gözlenirken, büyük şerhte bazı farklılıklar görülür. İbn Ruşd’ün farklılaştığı noktalar bazı hallerde Alexander şerhi ile örtüşür. Ayrıca İbn Ruşd, büyük şerhte sadece De Anima’ya değil, Alexander şerhine de bazı yorumlar getirir. Bu nedenle makaledeki analiz, biri De Anima’ya yapılan ilk şerh olması bakımından Alexander şerhi, diğeri ise İslam Meşşā’ī geleneğinin son önemli temsilcisi olan İbn Ruşd’ün büyük şerhi olmak üzere iki şerhe dayanmaktadır. Burada ayrıca iki şerh bağlamında geleneğin, Aristoteles ile örtüşen/ayrışan yönlerine de kısmen temas edilmektedir.