Nass-Olgu Diyalektiği Bağlamında Tedrîcîlik ve Tencîm

Kur’an’ın tencîmî olarak inzâl edilmesi; onun yirmi üç yıllık zaman diliminde âyetlerini Hz. Peygamber’e peyderpey indirmiş olmasını ifade eden bir anlayıştır. Kur’an’daki âyetlerin tencîmi olarak indirilmesi, toplumun durumsallığını dikkate alarak, onları inanç-ibadet ekseninde pedagojik bir eğitim yöntemi ile tevhîdi bir ahlâk toplumuna dönüştürmesi tedrîcîlik anlamına gelmektedir. Tedrîcîlik, birey ve toplum hayatının sosyal dokusunu değiştirmede aşamalılık ilkesidir. Biz bu makalemizde iki amaç hedefledik. Öncelikle tencîm ve tedrîc kavramlarının ifade ettiği farklı anlama temas etmek. İkincisi ise, vahiy döneminde Kur’an, tencîmî bir yöntemle kendi teşekkülünü oluştururken diğer yandan da toplumu şekillendirmek (teşkil) sûretiyle bir diyalektik ilişkiden söz edebiliriz. Bu diyalektik ilişki sonucu İslâm toplumunun oluşum aşamalarında tedrîcîliğin, Kur’an’ın temel amaçlarına ulaşmada bir yönlendirme/metod olduğu aşikardır. Bu metoda göre de her çağda toplumların kendi dinamiklerine vahyin ictihâdî bir dinamizmle cevap üretmesi mümkündür. Nass-olgu diyalektiği bağlamında tedrîcîlik ilkesi bize bazı ipuçları vermektedir. Bu yöndeki ictihâdî dinamizm bizim makalemizin esasını oluşturmaktadır.