İbrahim Kâfi Dönmez Tarafından Kaleme Alınan Maslahat Maddesi Üzerine Bir Tahlil

İslam hukuk tarihinin son dönemleri incelendiğinde bu dönemde fıkıh alanında etkili olan birçok ilim adamının bulunduğu açıkça görülecektir. Bu durum ülkemiz içinde geçerlidir. Şüphesiz İbrahim Kâfi Dönmez’de alanın etkili isimlerinden biri. Dönmez’in fıkıh literatürüne kazandırdığı dikkat çekici çalışmaları bulunmaktadır. Maslahat maddesi de bu çalışmaların başında gelmektedir. Bu durum, madde üzerine mütalaa yapılmasının önemini ortaya koymaktadır. Bu nedenle maslahat maddesinin incelenmesi, bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Hemen ifade etmek gerekir ki bir eserin sadece ana konularını okumakla da yetinilebilir. Fakat okunulanı analiz etme karşısında bu yöntem basit bir yöntemdir. Önemli olan gözden kaçması imkân dâhilinde olan içerikleri de kaçırmayıp yakalayabilmektir. Zira söz konusu maddenin ana konusu kadar içeriğinde yer alan tali konuların da önemi dikkate değerdir. Bu bağlamda maddede çalışmanın muhtevasını öne çıkaran birtakım başlıklar bulunmaktadır. Söz konusu maddenin tahlili de bu başlıklar üzerinden yapılmıştır. İşte bu makalenin amacı maddeyi değerli kılan bu muhteva ile okuyucuları buluşturmaktır. Bu bakımdan makalede gerek müellifin kullanımını tercih ettiği dil gerekse değindiği konular özelinde bir inceleme yapılmıştır. “İbrahim Kâfi Dönmez Tarafından Kaleme Alınan Maslahat Maddesi Üzerine Bir Tahlil” adlı bu makalede söz konusu çalışmanın mukaddimesinden başlayıp neticesine kadar yedi başlık özelinde titiz bir inceleme yapılmıştır. Bu inceleme ve araştırmada maddede geçen tanımlar, maslahat kavramının birlikte kullanıldığı sözcükler ve tamlamalar, çalışmada doğrudan görüşlerine başvurulan müellifler, mezheplerin maslahatla ilişkisi, müellifin maddede kullandığı eleştiri sözcükleri ve cümleleri, maslahat ile Batı hukuk felsefesi ve yeniden yapılanma düşüncesi ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Makalenin giriş kısmında müellifin eğitim ve öğretim hayatı kısaca ele alınmış ardından madde ile ilgili genel bilgilere yer verilmiş ve söz konusu madde üzerine niçin çalışma yapıldığının gereği dile getirilmiştir. Makalenin kapsamı kısaca şu şekilde ifade edilebilir: “Maslahat Maddesinde Geçen Tanımlar” başlığı altında tespiti yapılabildiği kadarıyla maddede doğrudan ya da dolaylı olarak kendisine yer verilen tanımların neler olduğu ortaya konulmuş ve bu tanımların tablo halinde beyanı yapılmıştır. “Maslahat Kavramı ile Birlikte Kullanılan Sözcükler/Tamlamalar” başlığı altında maslahat kelimesinin birlikte kullanıldığı kelimelere/tamlamalara yer verilirken birbiriyle anlamdaş olanlar kapsam dışında bırakılmıştır. Bu kelimelerin ve tamlamaların tablo halinde beyanatı da yapılmıştır. “Doğrudan Görüşlerine Yer Verilen Müellifler” başlığı altında maddede bizzat ismi verilerek kendisine atıfta bulunulan müelliflere tablo halinde yer verilmiş, kaynakçada yer alsa da dolaylı olarak görüşlerine başvurulan müellifler kapsam dışında bırakılmıştır. “Mezhepler ve Maslahat İlişkisi” başlığı altında kendisine doğrudan ya da dolaylı olarak atıfta bulunulan fıkhî veya itikadî mezhepler çalışmanın kapsamına dahil edilmiş ve bu mezhepler tablo ile gösterilmiştir. “Maddede Geçen Eleştiri Sözcükleri/Cümleleri” başlığı altında tespiti yapılabildiği kadarıyla müellif tarafından kendisine yer verilen eleştiri sözcüklerinin ve cümlelerin maddeler halinde beyanatı yapılmıştır. “Maslahat Konusu ile Batı Hukuk Felsefesinin Karşılaştırılması” başlığı altında konunun kapsamı, maslahat ile Batı hukuk felsefesi arasındaki benzerlikler ve farklılıklar olmak üzere iki yönlü olarak belirlenmiştir. “Maslahat Kavramı ve Yeniden Yapılanma Düşüncesi” başlığı altında ise maslahat kavramı ile İslam düşüncesini yeniden yapılandırma fikrinin ilişkisi madde sınırlarının dışına çıkmayarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. İnceleme neticesinde maslahat maddesini değerli kılan birçok başlığın bulunduğu görülmüştür. Söz konusu maddenin okuması ya da incelemesi yapıldığında bu hususların da göz ardı edilmemesi gerektiği kanaati hâsıl olmuştur. Tespiti yapılan başlıkların her biri üzerinden ortaya çıkan netice ise sonuç kısmında maddeler halinde ortaya konulmuştur.