Van gedwongen ontslag naar het delen van de pijn

Abstract

Een zelden opgemerkt raadsel van de arbeidsmarkt is dat er gedwongen ontslagen plaatsvinden als organisaties economische tegenwind ondervinden. We lijken het vanzelfsprekend te vinden dat een bedrijf dat geconfronteerd wordt met een forse terugval in de productie – bijvoorbeeld als gevolg van een economische recessie – een deel van het personeel ontslaat. Maar zou het niet veel logischer zijn als bij een economische terugval het gehele personeel tijdelijk korter gaat werken en salaris inlevert, zodat gedwongen ontslagen kunnen worden voorkomen? Meer concreet, als de productie tien procent daalt, waarom wordt dan tien procent van het personeel ontslagen in plaats van dat alle medewerkers tien procent korter gaan werken en tien procent van hun salaris inleveren? Dit laatste is in de bestaande situatie meestal niet eenvoudig te realiseren, omdat de werkgever de arbeidsvoorwaarden niet eenzijdig kan wijzigen. De automatische aanpassing van de lonen in geval van een terugval in de productie zou echter wel onderdeel kunnen worden van cao-afspraken. In dit artikel bespreek ik eerst waarom in de bestaande situatie gedwongen ontslagen veel gebruikelijker zijn dan het verdelen van de pijn. Vervolgens zet ik een alternatief systeem van loonvorming uiteen dat er juist op gericht is gedwongen ontslagen zo veel mogelijk te voorkomen, doordat de lonen meeademen met de toegevoegde waarde van een bedrijf. Daarna laat ik zien dat een structurele vorm van de huidige noodmaatregel NOW ertoe kan bijdragen dat zo’n alternatief systeem voor alle partijen aantrekkelijker wordt. Niettemin kan een aantal bezwaren tegen een dergelijk systeem worden geopperd, die ik echter zal proberen te weerleggen. Ik concludeer dan ook dat er veel voor te zeggen valt om de overgang naar een alternatief loonvormingssysteem en de invoering van een structurele NOW te overwegen. Ik benader dit alternatief voor gedwongen ontslagen primair vanuit een economisch perspectief en ga niet in op mogelijke juridische complicaties.