Osmanlı Serhaddinde Dirlik Tevcihine Etki Eden Faktörler (1585-1600 Tarihli Revan Tımar Ruznamçe Defterlerine Göre)

Abstract

ÖZ Osmanlı, İran serhaddinde hem sınırı korumaya çalışmış, hem de ekonomik olarak hazineden herhangi bir masraf yapılmadan askeri güçlerin istihdamını sağlamıştır. Dirlikler özellikle savaşlarda yararlık gösteren ve üst rütbeli devlet adamlarının tavsiye ettiği kişilere tevcih edilmekteydi. Bunun yanı sıra bölgede bulunan yerel beylere de dirlik verilmekteydi. Verilen dirlikler (has, zeamet ve tımar) yoğunluklu olarak tımarlardan meydana gelmekle birlikte zeametlerin de bu dirlikler arasında önemli yer tuttuğu bilinmektedir. Bu araştırmada özellikle Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılın son çeyreğinde Kafkaslara yaptığı seferler sonrasında Revan’da yapılan dirlik tevcihlerinin önemi hakkında olacaktır. Bahsedilen dönemde dirlik tevcihlerinin mahiyeti, taşıdığı önem ve bölgenin şenlendirilmesinde sağlamış olduğu katkı ortaya konulacaktır. Dirlik tevcihleri yapılırken göz önünde bulundurulan kriterlerin neler olduğu, tevcih edilen dirliklerin has, zeamet ve akçe değerleri ne kadar olduğu, dirlik tasarruf eden kişilerin dirlik statülerinde herhangi bir değişmenin olup olmadığı, dirlik sahiplerinin terakki alıp almadıkları gibi temel konular üzerinde durulacaktır. Ayrıca Osmanlı serhaddinde tevcih edilen bu dirliklerin Osmanlı ekonomisine etkisi ve Osmanlı-Safevi savaşlarında Osmanlı için herhangi bir katkısının olup olmadığı meselesi üzerinde de durularak bunun analizi yapılacaktır.