Unia kalmarska a unie polsko-litewskie (cz. 1) – geneza i przyczyny powstania

Abstract

Głównym celem autorów jest zwrócenie uwagi na potrzebę kontynuowania badań porównawczych unii polsko-litewskich z unią kalmarską. Tekst zawiera przede wszystkim rozważania na temat przyczyn powstania i początków tworzenia tych związków państwowych. Przedmiotem porównania są m.in. czas i przyczyny ich powstania oraz okoliczności ich zawarcia, a także etapy rozwoju społecznego, politycznego, prawnego i instytucjonalnego państw je tworzących (cz. 1). Artykuł dotyczy również potraktowanych skrótowo dalszych dziejów i późniejszych przeobrażeń charakteru tych związków: zarówno faktycznego, jak i prawnego, a także zasad funkcjonowania i skutków (cz. 2). Kwestie te zostały zaprezentowane przede wszystkim w ujęciu komparatystycznym, z uwzględnieniem wzajemnych różnic i podobieństw obu unii. Poruszono zarówno problemy natury politycznej, jak też społecznej i gospodarczej. Uwzględniona została także polityka dynastyczna w przypadku zjednoczonych państw oraz podobieństwo między uniami na poziomie problemów związanych z sukcesją tronu. Przedmiotem syntetycznego porównania są również losy obu związków unijnych po ich formalnym ustaniu oraz ich wpływ na dalszy rozwój dziejowy zarówno Polski i Litwy, jak i poszczególnych państw północnych. Ciągle bardzo istotne wydaje się znalezienie odpowiedzi na pytanie, dlaczego obie unie nie wykorzystały swego wielkiego potencjału politycznego i militarnego do wspólnego działania, a nowych możliwości do realizacji wspólnych celów politycznych w północnej i wschodniej Europie. Szczególnie uzasadnionym postulatem badawczym, nawiązującym do dotychczas podejmowanych prób, jest porównanie kolejnych etapów, transformacji i skutków, zarówno bezpośrednich, jak i długotrwałych, obu związków państwowych. Przyjęcie tak rozległego zakresu badań porównawczych, a następnie ewentualna próba dokonania szerszej syntezy wymagają zdaniem autorów podjęcia zbiorowego wysiłku wielu badaczy, a zwłaszcza międzynarodowej współpracy znawców problematyki stosunków zarówno polsko-litewskich, jak i szwedzko-duńsko-norweskich oraz dziejów zakonu krzyżackiego i Hanzy.