Reakcja biskupów, księży i ​​wiernych Kościoła greckokatolickiego w Czechosłowacji na wymuszanie przechodzenia na prawosławie po tzw. soborze preszowskim

Abstract

Komunistyczny zamach stanu w Czechosłowacji doprowadził do gwałtownego pogorszenia się wolności religijnej. Wkrótce po przejęciu władzy w pełni ujawniła się walka ideologiczna między komunizmem a chrześcijaństwem. Na początku 1950 r. nasiliły się działania antykościelne, m.in. zrealizowano Akcję „P” – przymusowe konwersje grekokatolików na prawosławie. Konkluzje tzw. soboru preszowskiego z 28 kwietnia 1950 r. oznaczały likwidację cerkwi greckokatolickiej w Czechosłowacji oraz przejęcie jej majątku i wiernych pod zarząd cerkwi prawosławnej w Czechosłowacji. Biskupi Pavel Gojdič i Vasil Hopko odrzucili przymusowe przejście na ortodoksję i zostali uwięzieni. Ich przykład stał się wzorem dla księży i ​​wiernych, narażonych na presję ze strony zwolenników komunistów. Niewielka część podporządkowała się, ale większość stawiała opór dzięki nielegalnej działalności księży Ivana Ljavinca, Jána Hirki, Mirona Petrašoviča i innych. Ich działania poparli wierzący, których reżim komunistyczny zidentyfikował jako prawosławnych bez deklarowania przynależności do Kościoła prawosławnego. Część z nich zaakceptowała nowe warunki, ale większość stawiała opór. Wyrażali to w obronie i poparciu prześladowanego duchowieństwa, w odmowie wydania świątyń grekokatolickich prawosławnym, wreszcie w pisaniu petycji lub odezw o przywrócenie cerkwi greckokatolickiej. Aby nie brać udziału w życiu religijnym w Kościele prawosławnym, udawali się do świątyń Kościoła rzymskokatolickiego lub jednoczyli się bez obecności księdza i sami odprawiali ceremonie religijne. Reżim komunistyczny próbował również zlikwidować opór, przenosząc ponad 100 duchownych z rodzinami poza Słowację, na miejsca po wysiedlonych Niemcach w Czechach i na Morawach. Wśród wierzących dokonywano aresztowań i więziono. Mimo to księża i wierni utrzymywali ze sobą kontakt, wspierali się i starali się zgodnie z wyznawanymi przekonaniami religijnymi. Współpraca księży i ​​wiernych w latach 1950-1968 doprowadziła do odbudowy Kościoła greckokatolickiego w Czechosłowacji, pomimo drakońskich środków reżimu totalitarnego. Dzięki nieustępliwej postawie grekokatolickich biskupów, współpracy księży i ​​wiernych 206 z 241 włączonych wcześniej do Kościoła prawosławnego byłych parafii greckokatolickich ponownie wróciło do wcześniejszego wyznania.