Patriotyzm w salonie: tradycje śpiewu domowego w rodzinie Marii Szymanowskiej

Abstract

Tematem niniejszego artykułu jest muzykowanie domowe podczas spotkań w gronie bliskich przyjaciół rodziny Marii Szymanowskiej, u pianistki w Petersburgu (1828–1831) oraz w domu jej córki, Heleny Malewskiej (ca 1832–1838). Pracę zainspirowały dokumentyze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, kolekcji Muzeum Adama Mickiewicza, nr. sygn. 956, 957, 958. Są to rękopiśmienne zeszyty z tekstami pieśni i wierszy patriotycznych, krakowiaków i mazurów, zebranych i spisanych przez Helenę Szymanowską-Malewską oraz jej brata bliźniaka Romualda Szymanowskiego. Modelem dla domowego wykonywania patriotycznych piosenek były niewątpliwie Śpiewy historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza, do których Szymanowska skomponowała pięć pieśni, z nich zaś trzy wydano drukiem w 1816 r. Wiedzy o okolicznościach praktykowania tej tradycji w jej salonie dostarcza natomiast Dziennik jej córki, Heleny Szymanowskiej-Malewskiej, powstały w latach 1827–1857 – przed i po ślubie z Franciszkiem Malewskim (1800–1870), przyjacielem Adama Mickiewicza i współzesłańcem, zesłanym do Rosji za działalność w patriotycznym studenckim Towarzystwie Filomatów. Grupowe wykonywanie pieśni narodowych służyło przekazywaniu wiedzy o narodowej historii i ideałach patriotyzmu. Jak dowodzą nowe badania w dziedzinie psychologii muzyki, tego rodzaju śpiew ma też wielorakie pozytywne skutki zdrowotne, psychologiczne i socjalne – wzmacnia zarówno więzi w grupie, jak i indywidualną odporność ciała; prowadzi do pozytywnych zmian emocjonalnych. W omawianym kontekście łączą się zaś trzy istotne aspekty zbiorowego praktykowania muzycznego patriotyzmu: ideologia bezwzględnego samopoświęcenia w walce zbrojnej o wolność ojczyzny, obecna w większości tekstów piosenek z zeszytu o sygn. 956, prowadząca do zniszczenia i zatracenia tkanki biologicznej narodu; postawa kompromisu i ukrycia patriotyzmu w sferze domowej codzienności, umożliwiająca narodowe przetrwanie, oraz potrzeba jednoczenia, wzmacniania więzów społecznych, której sprzyjały humorystyczne przyśpiewki i kuplety.