Żart jako próba przełamywania stereotypu niepełnosprawności

Abstract

Autorka przedstawia rolę dowcipów w zmienianiu stereotypu osób niepełnosprawnych. Materiał analizy stanowią znalezione w Internecie dowcipy słowne oraz memy rozpowszechniane przez samych niepełnosprawnych, a zatem nie złośliwie wyśmiewające, lecz bliższe temu, co Kleiner nazwał śmiechem życzliwym i miłującym. Takie komunikaty budują poczucie wspólnoty i jednocześnie pozwalają osobom spoza niej na bezpieczne oswajanie lęków przed innością i przebudowę własnej stereotypowej wizji osób niepełnosprawnych. Zdaniem autorki mechanizm ten można wyjaśnić uruchamianiem przez żarty sprzecznych ram konceptualnych, co wywołuje efekt komiczny, rozładowujący napięcie pojawiające się w kontakcie z tym, co inne i nieznane. Jedną z przywoływanych ram jest stereotyp osoby niepełnosprawnej, naznaczonej Goffmanowskim piętnem, które przyćmiewa wszystkie jej cechy poza widocznym kalectwem i powoduje postrzeganie jej wyłącznie jako kogoś na wózku, osoby bez ręki itp. Włączenie danej osoby do kategorii ‘niepełnosprawny’ uruchamia stereotypową, kulturowo ugruntowaną wiedzę – nieprawdziwą, lecz zapewniającą poczucie bezpieczeństwa. Cechy stereotypowo przypisywane przez Polaków osobom niepełnosprawnym autorka omawia, odwołując się do badań socjologicznych. Bezpieczny śmiech z Innego pozwala na zmianę schematów poznawczych, a w rezultacie może pomóc zmienić stygmatyzujący sposób postrzegania niepełnosprawności, rozpowszechniony w polskim społeczeństwie.