Osmanlı Ahidname Geleneğinin Doğuşu: Selçuklu ve Beylikler Dönemi Ahidnameleri Hakkında Bir Araştırma

Abstract

Bu makale, Osmanlı Devleti tarafından yüzyıllar boyunca Batılılarla yapılmış olan siyasi ve ticari antlaşmaların kökenlerini araştırmaktadır. Ahidname geleneği, kökenleri bakımından bütün İslam ve Türk devletlerinde benzer tarihi şartlar içerisinde ortaya çıkmış ve gelişme olanağı bulmuştur. Bu çalışma ile Osmanlı Devleti’nde gerek mahiyeti gerekse diplomatik hususiyetleri bakımından oldukça farklılaşarak gelişmiş bir form kazanmış olan ahidnamelerin Anadolu toprakları üzerinde, Osmanlı öncesi dönemdeki uygulanma biçimi incelenmektedir. Yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda Selçuklular ve onlara halef olan irili ufaklı bütün Anadolu beyliklerinde ticari amaçların ön planda tutulduğu siyasi antlaşmaların yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı öncesi dönemde Anadolu devletlerinde Batılılarla yapılan antlaşmaların mütekabiliyet esasına dayalı olarak muahede özelliği taşıdığı ve iki tarafı da bağlayıcı maddeler içerdiği görülmektedir. Bu pratik Osmanlı Devleti’nde erken devirlerden itibaren terk edilerek karşılıklı antlaşma hüviyetinden çıkarılmış ve zaman içerisinde tek taraflı bir ihsan etme biçimine dönüşmüştür. Fakat yapılan incelemeler sonucunda hem içerik hem de fiziksel özellikler bakımından Selçuklu ve beylikler dönemi antlaşmalarının bir belge türü olarak Osmanlı ahidnamelerine temel oluşturduğu anlaşılmaktadır.