Geographic differences of common millet (Panicum miliaceum L.) upper lemma length on modern samples and archeological excavations in Mongolia

Abstract

In modern samples, common millet’ upper lemma length was 2.99 mm, 2.9 mm and 2.76-2.81 mm in Bulgan sum (Ӧmnӧgovi administrative province), Bayantsogt sum (Tӧv province) and other sites. Geographically, upper lemma length in Bulgan and Bayantsogt sums was same with common millet’ upper lemma lengths in China and Middle Asia while its length in Shaamar, Zuunkharaa (Selenge province) and Jargalant (Tӧv province) sums with in Russia. In archeological excavations, common millet’ upper lemma length has shorter in Noyon Uul (Tӧv province) than in Ikh tamir and Gol mod sites (Arkhangai province). The upper lemma lengths are not different between in Xiongnu burials and modern samples but it was longer in Great Mongolian burial. The results suggest that common millet’ upper lemma length had been different geographically during Xiongnu dynasty and this difference has been kept to nowadays. Also, the upper lemma lengths were shorter in Altanbulag (Tӧv province), Galt (Khuvsgul province), Khutag-Undur (Bulgan province) sums, Salkhit tomb site (Darkhan-Uul province) and Noyon Uul than other sites. It means that common millet was cultivated in the basin Orkhon-Selenge rivers during Xiongnu dynasty. Монгол нутагт археологийн малтлагаар олдсон болон орчин үеийн Тарианы харбудаа (Panicum miliaceum L.)-ны цэцгийн доод хайрсны уртын газарзүйн ялгаа Хураангуй: Өмнөговь аймгийн Булган сумын нутгаас түүсэн тарианы харбудааны цэцгийн доод хайрсны урт 2.99 мм, Төв аймгийн Баянцогт сумын тариалангийн талбай орчмоос цуглуулсан дээжид 2.9 мм, бусад газруудынх 2.76-2.81 мм байна. Газарзүйн хувьд, Өмнөговь аймгийн Булган, Төв аймгийн Баянцогт сумын нутагт дахь энэ ургамлын цэцгийн доод хайрсны урт нь Хятад, Дундад азийнхтай; Сэлэнгэ аймгийн Шаамар, Зүүнхараа, Төв аймгийн Жаргалант сумынх ОХУ-ынхтай илүү ойролцоо юм. Ноён уулнаас олдсон хайрс нь Архангай аймгийн Их тамир, Гол модны малтлагаар олдсон хайрснаас богино юм. Хүннүгийн үеийн малтлагаар олдсон цэцгийн доод хайрсны урт нь орчин үеийнхтэй адил, харин их монголын үеийнх бусад дээжнийхээс эрс урт байна. Малтлага судалгаагаар олдсон тарианы харбудааны цэцгийн доод хайрсны урт газарзүйн хувьд тодорхой ялгаатай байсан бөгөөд энэ ялгаа нь өнөөг хүртэл хадгалагдан ирсэн болохыг судалгааны дүн илтгэж байна. Төв аймгийн Алтанбулаг, Хөвсгөл аймгийн Галт, Булган аймгийн Хутаг-Өндөр, Дархан уул аймгийн Салхит хэмээх газар, Ноён уулын хүннүгийн булшнаас олдсон цэцгийн доод хайрс судалгаанд хамрагдсан бусад газрынхаас богино буюу хэмжээний хувьд ОХУ-ынхтай илүү ойролцоо байгаа нь хүннүчүүд тарианы харбудааг Орхон-Сэлэнгийн сав газраар тариалж хүнсэндээ хэрэглэдэг байсныг илтгэнэ. Түлхүүр үгс: Тарианы харбудаа, Хүннү, цэцгийн доод хайрсны урт.