Osmanlı döneminde Gemlik, Gönen ve Manyas’ta nüfus ve tarımsal yapı: merkezi devletin ürün talepleri çerçevesinde bir inceleme

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı arşiv belgelerine dayalı olarak 19. yüzyıl ortalarında Gemlik, Gönen ve Manyas’ta tarımsal yapının temel özellikleri incelenmektedir. Bu üç kazaya ait aşar tahsil bilgilerinden hareketle ne tür ürünlerin yetiştirildiği belirlenmiş ve ayrıca vergi miktarları on katıyla çarpılarak toplam üretim rakamları tahmin edilmeye çalışılmıştır. Makalede tarımsal üretim miktarını doğrudan etkileyen bir faktör olması nedeniyle, üç kazada nüfusun yapısı üzerine kısa bir inceleme de yapılmaktadır. On dokuzuncu yüzyıl ortalarına ait verilere göre Gemlik’te 12.000, Gönen’de 7.700 ve Manyas’ta 3.700 civarında bir nüfusun yaşadığı anlaşılmaktadır. Gemlik’te Rum ve Ermenilerden müteşekkil kalabalık bir gayrimüslim nüfus da bulunmaktaydı. Gönen ve Manyas’ta ise az sayıda Rum nüfus yaşıyordu. Gemlik arazi yapısının etkisiyle bağcılık, zeytincilik ve meyve üretiminde öne çıkıyordu. Gönen ve Manyas’ta ise hububat üretimi daha yüksek miktarda gerçekleşmekteydi. Merkezi hükümet, ağırlaşan iaşe sorunlarının etkisiyle özellikle on sekizinci yüzyılın sonlarından itibaren hem ordunun hem de İstanbul halkının ihtiyaçlarını karşılamak için bu üç kazadan buğday, arpa, zeytin, kereste, orman ürünleri, saz, üzüm ve yaş meyve gibi mamuller talep ediyordu. Bu taleplerin, piyasa fiyatlarıyla yapılması ölçüsünde, bölgedeki tarımsal üretimi olumlu yönde etkilediği düşünülebilir.