KARAGÖZ METİNLERİNDE GRICE'IN İŞBİRLİĞİ İLKESİNİN İHLALİ

Abstract

Türk tarihinin ve kültürünün önemli ölçüde beslenmesine kaynaklık eden Karagöz, içinde güldürücü ve eğlendirici unsurlar başta olmak üzere birçok ögeyi barındırmaktadır. Toplumsal bellekte asırlarca yer edinmiş, eski dönemlerde özellikle düğün, sünnet gibi özel törenlerde halka karşı icra edilen bu oyunda, Karagöz ve Hacivat tipleri başta olmak üzere farklı nitelikleri kendi içinde barındıran diğer tiplerle yaratılan gülmece dil, mizah sanatının her türlü inceliklerinin ortaya koyulmasını sağlamıştır. Mizahın iletişimdeki rolü gereği farklı bir yapıyla ortaya koyulması, tiplerin kurduğu tümcelerde bazı ihlallere gidilmesi, gölge oyununun temel özelliklerinden biri olmuştur. Grice’ın ortaya koyduğu işbirliği ilkesi de konuşma sürecinde yerine getirilmediğinde bu ihlallerden biri olarak görülmektedir. Bu ilkeye göre konuşmacının, iletişim sürecindeyken bağlı kalması gereken dört temel ilke vardır. Bunlar; Nicelik, nitelik, bağıntı ve tarz olarak sınıflandırılır. Nicelik ilkesine göre; konuşur, gereğinden çok bilgi vermek yerine konuşmaya yeterli düzeyde katkı sağlamalıdır. Nitelik ilkesine göre; konuşur, dürüstlük değerine uygun davranmalı, yanlış bilgi vermemeye önem göstermelidir. Bağıntı ilkesine göre; konuşur, iletişim sürecinde bağlamdan kopmadan ele alınan konuyla ilgili düşüncelerini dile getirmelidir. Tarz ilkesine göre ise; konuşur, ifadelerini beyan ederken açık olmalı, karşı tarafın zihninde bir bilişsel dengesizlik yaratmamalıdır. Zaman zaman bu ilkelerin ihlali sonucunda ortaya çıkan aykırılık, mizah sanatını beslediği için bunun etkileri Karagöz oyununda görülmüştür. Bundan kaynaklı olarak da mizahın ortaya çıkış sürecinde Karagöz oyunundaki tiplerin işbirliği ilkesini nasıl ihlal ettiği örneklerle ortaya koyulmaya çalışılmıştır.