Od chrześcijańskiego racjonalizmu do racjonalistycznego ateizmu - francuska myśl oświeceniowa.

Abstract

CEL NAUKOWY: Artykuł ma na celu wykazanie, że antychrześcijańskie treści, obecne we francuskiej filozofii podziemnej XVIII wieku (philosophie clandestins), libertynów erudycyjnych związanych z środowiskiem akademii: Académie des Sciences, Académie française, a zwłaszcza Académie des Inscriptions et Belles Lettres (tzw. Małej Akademii), miały wpływ na formowanie się idei laickości zaproponowanej przez ideowych ojców rewolucji 1789 roku dla Francji ery porewolucyjnej. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym analizowanym problemem badawczym jest podejście do zagadnienia religii i wiary w ideach podziemnych filozofów, niekojarzonych z refleksją polityczną, związanych bowiem ze światem literackim epoki, zapisanych na kartach manuscrits philosophiques clandestins. Zastosowano metody badawcze właściwe dla nauk społecznych i humanistycznych, w tym analizę krytyczną, badania porównawcze i metodologię teorii literatury. PROCES WYWODU: Na podstawie treści tajnych manuskryptów, w szczególności: N. Fréreta, J.L. de Burigny’ego i Du Marsais, zaprezentowano ślady przejścia z chrześcijańskiego racjonalizmu – idei wiodącej okresu absolutyzmu oświeconego we Francji – w koncepcję racjonalistycznego ateizmu, który stał się wyróżnikiem francuskiego oświecenia i ery porewolucyjnej. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Filozofia potajemna przyczyniła się do skruszenia Ancien régime’u. Libertyni erudycyjni wywodzący się ze świata literatury, niekojarzeni z refleksją polityczną ani prawną, zakwestionowali istnienie boga, traktując religie jako systemy etyczne służące kontroli społecznych postaw. Idee niegroźne, jako obserwacja naukowo-badawcza, przełożone do sfery ustrojowo-politycznej ukonstytuowały rdzeń ideowy wyniesiony przez encyklopedystów na sztandary rewolucji 1789 roku, które następnie zapisano w doktrynie laickości epoki porewolucyjnej Francji republikańskiej. WNIOSKI, INNOWACJE I REKOMENDACJE: Badania ostatnich dziesięcioleci dowiodły, że istniała zależność pomiędzy osiemnastowiecznymi akademikami a rozkwitem heterodoksyjnej i antyreligijnej, libertyńskiej myśli, krążącej w podziemnym obiegu za pośrednictwem manuskryptów filozoficznych. Zjawisko to równoległe do oficjalnej, publicznej działalności badawczej akademików z różnych dziedzin, w tym literatury czy nauk ścisłych, stało się ważnym elementem samookreślenia się epoki, zwłaszcza we Francji i tego, co tam zdarzyło się w odniesieniu do procesów sekularyzacji po 1789 roku.