Atan Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine

Abstract

Atan sozcugu, tarihi Turk dillerinde (Eski Turkce, Orta Turkce) birkac kez atan /atgan “igdis edilmis deve” biciminde gecmis ve sozcuk uzerine bugune degin birkac etimoloji yapilmistir. Bu calismanin amaci, atan sozcugu ile ilgili yapilan etimolojileri aktarmak ve sozcukle ilgili yeni bir etimoloji onermektir. Bu amacla calisma; Giris, Tarihi Turk Dillerinde Atan Sozcugu, Cagdas Turk Dillerinde Atan Sozcugu, AtanSozcugu Ile Ilgili Etimolojiler, Yeni Bir Etimoloji Onerisi ve Sonuc olmak uzere alti baslik altinda toplanmaktadir. Sonuc olarak, Yakutca at “igdis edilmis” sozcugunden turemis attaa- (< *at+laa-) “igdis etmek, enemek” govdesinden hareketle atansozcugu icin *at+a-n etimolojisi onerilmektedir. Buna ek olarak, tarihi Turk dillerinde sozcugun yalnizca “igdis edilmis deve” anlami mevcut iken cagdas Turk dil ve lehceleri ile sozcugun sahip oldugu anlamlari gelistirmenin mumkun oldugu da tespit edilmistir. Ornegin; Yeni Uygurca, Ozbekce, Nogayca, Kirim Tatarcasi atan “igdis edilmis deve”, Hak. adan “1. yuk devesi, 2. mec. tef; igĭr adan ‘Şaman tefi’ (harf. ‘kambur deve’), alti imcektĭgigĭr adan ‘alti telli saman tefi’; Alt. adan “Şaman tefi”; Kaz. atan “1. dort yasindan buyuk kisirlastirilmis deve; 2. mec. buyuk, iri yari”; Bsk. atan “1. damizlik icin tutulan erkek deve, 2. devenin ilk yavrusu”.