YEMEK VE BELLEK İLİŞKİSİNDEN HAREKETLE ŞEMSİ YASTIMAN’IN MEMLEKET HASRETİ ŞİİRİNDE GASTRONOSTALJİ

Abstract

Yemek, bireysel ve kolektif belleğin nasıl inşa edildiğinin kodlarını taşıyan fizyolojik ve kültürel bir bileşendir. İnsan boğazından giren lokmaların duyu organları aracılığıyla tanımlanması belleğin psiko-fizyolojik düzeyde genellikle bireysel boyutunu ortaya çıkarsa da fizyolojik faktörlerin sosyal ve kültürel bağlamlar içerisindeki deneyimlerle de kolektif belleğin inşasında rolü bulunmaktadır. Yemek, çocukluktan itibaren sosyalleşme ve kültürlenme eksenindeki bir yaşam içerisinde sembolik anlamların tanımlanmasında, sosyal ilişkilerin çerçevelendirilmesinde ve kültürel olarak öğrenilmiş davranışlar dizisinin yansıtılmasında önemli bir zemin ve başat bir öğedir. Bu doğrultuda belleğin inşasındaki ayırt edici işleviyle yemek, hatırlamanın (ve hatıraların) da kaynağı olmaktadır. Bu hatırlama ise genellikle yiyeceği hatırlama ve yiyerek hatırlama şeklinde kendisini göstermektedir. Bu bağlamda yemek ve bellek ilişkisine dair yaklaşımlar içerisinde bu uyumlu mekanizmanın alt alanı olarak tanımlayabileceğimiz yemek merkezli nostalji ya da son dönemde literatürdeki adıyla gastronostalji kavramı dikkat çekmektedir. Bu çalışmada yemek ve bellek ilişkisinden hareketle yemeğin nostaljisi veya gastronostalji yaklaşımı, Kırşehirli Âşık Şemsi Yastıman tarafından tadı damağında bir geçmişin izleri sürülerek ortaya çıkarılan Memleket Hasreti destanı özeli veya örneğinde çözümlenmiştir. Farklı bir ifadeyle yemeğin, bireysel ve kolektif belleği oluşturan boyutu, bu eser örneğinde incelenmiştir. Bununla birlikte kültürel anlamda pek çok açıdan ağır basan bu şiir etrafında farklı konuların çözümlemeleri de yapılmıştır. Bu doğrultuda âşıklık geleneği ve göç ilişkisine dair birtakım değerlendirmelerin ardından kent yaşamının ortaya çıkardığı sorunlar üzerinde durulmuştur. Kısaca bu çalışmada yemek ve bellek ilişkisinin bir yansıması olarak gastronostalji veya yemeğin nostaljisi olarak nitelendirilen alanın, yemekle ilgili hatıralar toplamından fazlası olduğu vurgulanmıştır.