Eski Türklerde Kut ve Töre Bağlamında Hükümranlığın Hududları

Abstract

Cesitli kadim devletlerde oldugu gibi, Turk devlet anlayisi da kendine ozgu karakteristik bir yapiya sahiptir. Yasam bicimi ve cografi sartlar, diger devletlerle olan iliskiler, karsilastiklari problemler, inandiklari din, mensup olduklari kultur, hukuk anlayisi, deger yargilari ve kâinat algisi Turk devlet dusuncesi ile uygulamalarinin temellerini ve sinirlarini olusturmaktadir. Teskilatli boylar halinde yasayan, sosyal yapilarinda topraga bagli ayricalikli sinif bulunmayan, ruhban zumresi olmayan ve tarih sahnesine siyasi tesekkulle cikan Bozkir Kulturunden neset eden felsefeyle Turklerin hayatin merkezine ve kâinat algilarina devleti, devletin temeline de Toreyi yerlestirmislerdir. Hukumdar devletin esas unsurlarindan biri olarak onun nitelikleri devletin niteliklerini, yonetimin sinirlarini belirlemistir. Hukumdar devleti temsil eden ve bir bakima devlet yerine gecen sembol olarak algilanmistir. Bu nedenle yurutmenin basinda bulunan ve sorumlulugunu tasiyan Hukumdar tasimasi gereken niteliklerinde zaaf gostermeye baslar, toplumun ve devleti olusturan gucler birlikteliginin beklentilerini karsilayamaz duruma duser, ulkeyi felaketlere acik hale getirir ise hakimiyeti tartismali konuma gelir ve bu durumda Meclis devreye girerek Toreye gore hukumdarligi sonlandirilirdi.