A Survey of the Roots and History of Kurdish Alevism: What are the Divergences and Convergences between Kurdish Alevi Groups in Turkey?

Abstract

This article focuses on the generic form of Alevism, commonly referred to as “Anatolian Alevism”, asking how ethnic and tribal divergences occurred, their interrelationships and the basis of the differences and similarities. It assumes that the beliefs and practices known collectively as “Anatolian Alevism” constitute a “wholistic structure” that refers to the joint possession of a common set of ritualistic and mythic attributes and characteristics. In this context, “Anatolian Alevism” presents a distinctive attribute compared to other beliefs thought to be similar or connected to which Alevism is related in some ways although it is also the product of a different history and belief pattern. The central concern is to provide an understanding of the historical establishment and interrelationship of Kırmanjki and Kurmanji speaking Alevi tribes and their similarities and differences compared to Turkish/Turkmen Alevism despite their strong structural associations. KURMANJI: Nêrînek li ser reh û dîroka elewîtiya kurdî: Cudatî û Wekheviyên di nav komên elewiyên kurd li Tirkiyeyê Pirsa serekî di vê gotarê de ew e ka "elewîtiya kurdî" xwedanê cihekî taybet û dîrokeke xwe ye li nav wê baweriya ku wek "elewîtiya Anatolê" tê zanîn. Ji bo vê armancê, gotar li rehên dîrokî û geşedana bawerî û cemaeta ku em dibêjinê "elewîtiya kurdî" dinêre, û wekhevî û cudatiyên di navbera komên elewî yên kurmancî-ziman û kirmanckî-ziman dinirxîne. Gotar li ser wan pirsan hûr dibe ku dikevine nav şiklê berbelav ê elewîtiyê, ku bi rengekî asayî wek "elewîtiya anatolê" tê zanîn, û dikeve dû pirsa ka cudabûnên qewmî û eşîrî çawa pêk hatin, çi têkilî hene di navbera wan de û çi heye di bingehê wan cudatî û wekheviyan de. Gotar hizreke ne-bingehger dide pêş li ser têgihiştina damezrandina dîrokî û têkiliyên navxweyî yên eşîrên elewî yên zaza (kirmanckî-ziman) û kurmancî-ziman, û wekhevî û cudatiyên wan gava mirov ligel elewîtiya tirk/turkman dide ber hev sererayî manendiyên wan ên binyadî yên bihêz. SORANI: Rumallêkî rîşe û dîrokî kurdanî 'elewî: cyawazîyekan û nzîkbûnewekanî nêwan ‏grupekanî ‏kurdî 'elewî le turkya Em babete terkîz dexate ser forme giştîyekey 'elewîzm, ke beşêweyekî baw wek ‏‏"'elewîzmî ‏enadoll" amajey pêdedrêt, deprisêt çon cyawazîye etnîkî û hozîyekan û ‏peywendîye ‏nawxoyyekanîyan we payey cyawazî û lêkçunekanîyan rûydawe. Twêjîneweke ‏waydadenêt ke ew bawerr û ‏praktîsaney begşitî wek "'elewîzmî enadollî"  nasrawe  ‏‏"sitraktorî giştî" (grîmaney serekî ‏pesendikraw lelayen cvakî 'elewî le turkya) ‏pêkdênêt, ewey ke amaje dedat be bûnî komellêk sîfet û taybetmendî nerîtî û efsaneyî ‏hawbeş. Lem çwarçêweyeda, beberawrid legell bawerrekanî tir ke wa debînrên be corêk ‏le ‏corekan legell 'elewîzimda hawşêwen yan peywendîyan pêkewe heye "'elewîzmî ‏enadollî" ‏sîfetî cyakerewey heye herçende berhemî mêjû û ‏şêwey bîrkirdnewekeyşî cyawaz bêt. ‏Krokî babeteke  desteberkirdnî têgeyîştinêke derbarey ‏bunyad û pêwendîye xobexoyyekanî ‏hoze axêwerekanî kirmancekî û kirmancîye 'elewîyekan we ‏cyawazî û leyekçunekanîyan ‏legell 'elewîye turk/turkmanekan sererray ‏sitraktorî behêzî komellekanyan. ZAZAKI:  Derheqê ristim û tarîxê elewîyîya kurdan de cigêrayîş: Tirkîya de cîyayî û nêzdîbîyayîşê grûbanê elewîyanê kurdan Na meqale formê elewîyî yo pêroyî ke sey “elewîyîya Anadolîye” name bena, aye ser giranî dana. Pers beno ke cîyayîyê etnîk û eşîrkî, pagirêdayîşê înan û bingeyê cîyayî û yewbînanromendişî senî ameyê ra. Ferz beno ke bawerî û urf û adetê ke bi hewayêko pêroyî sey “elewîyîya Anadolîye” nas benê, ê “awanîyêka pêrogire” anê pê ke wayîrîya hempare yê komsifet û taybetmendîyanê adetî û mîstîkan qesd kena (no qeneato umûmî yo ke hetê komelê elewîyanê Tirkîya ra qebul beno). Herçiqas ke goreyê bawerîyanê bînan ê ke texmînan ra gore nêzdî yan zî girêdayeyê elewîyî yê û herçiqas ke elewîyîye qalibanê tarîx û bawerî yê cîya-cîyayan ra yena pêra, la bi tewirêk ancî ê bawerîyanê bînan de têkildar a, ancîya na çarçewa de “elewîyîya Anadolîye” wayîra sifetêkê taybetî ya. Eleqeya bingeyêne a ya ke hem derheqê pagirêdayîş û awanîya tarîxî yê eşîranê elewîyan ê ke kirmanckî û kurmanckî (kirdaskî) qesey kenê de, hem zî, goreyê elewîyîya tirke/tirkmene û duştê heme nêzdîyîya xo ya awankîye de, derheqê cîyayî û yewbînanromendişê înan de îzahat bêro pêkêşkerdene.