Mogen we nog multicultureel denken? Over diversiteit, sociale cohesie en de integratie-erkenningsparadox

Abstract

Het multiculturalisme als officiële beleidsstrategie is de laatste jaren onder druk komen te staan – ook in landen als Nederland en Groot-Brittannië die op dit punt lange tijd als rolmodel fungeerden (Blair 2006; Joppke 2004; Entzinger 2003). Vanuit verschillende hoeken wordt geopperd dat het ‘multiculturalisme’ voorbijgestreefd is. Een multicultureel beleid zou tot maatschappelijke en sociaaleconomische drama’s leiden (Scheffer 2007) en het zou de weldenkende progressieve intellectuele bovenklasse blind hebben gemaakt voor de gevaren die andere culturen (met name de islam) met zich meebrengen (Van Rooy 2008). Het multiculturalisme als ideologie van verdraagzaamheid zou het bovendien onmogelijk hebben gemaakt nog enige kritiek op andere culturen te uiten – elke kritiek moest in de kiem gesmoord worden door een (politiek correct en elitair) multiculturalistisch denken. René Cuperus (2009), ideoloog van de Wiardi Beckman Stichting van de Nederlandse PvdA, heeft het in dit verband over het ‘Misverstand Multiculturele Samenleving’. Het misverstand bestaat er volgens hem in dat diversiteit, multicultuur en wereldburgerschap voor de gewone mens – anders dan voor de elites – geen hoeraconcepten zijn. In tegendeel, ze zouden veeleer met bedreiging en vervreemding geassocieerd worden. En natuurlijk hebben ook de aanslagen van 11 september 2001, de moord op Theo van Gogh in november 2004 en de algehele dreiging die uitgaat van het moslimterrorisme de anti-multiculturalistische teneur nog versterkt (cf. Roy 2008; Buruma 2006; Scruton 2002). Ten aanzien van deze evoluties waarin het multiculturalisme steeds duidelijker kop-van-jut is, is het belangrijk de vraag te stellen wat precies wordt bedoeld met dat multiculturalisme waar men zo graag vanaf wil. Veelal blijkt het te gaan over een naïef cultuurrelativisme (alle culturen zijn evenwaardig), onbeholpen laissez-faire beleid (alles en iedereen is welkom), conservatief en gesloten communitarisme Mogen we nog mu l t i cu l tu r e e l d enken?