Szwedzkie matki powieści na ziemiach polskich. Fenomen Marie Sophie Schwartz w perspektywie transkulturowej

Abstract

Artykuł przedstawia w zarysie falę popularności powieści szwedzkich pisarek w II połowie XIX wieku na terenach polskich, co znalazło wyraz w licznych polskich przekładach ich dzieł, wznowieniach i nowych tłumaczeniach. Najbardziej poczytna okazała się wśród nich Marie Sophie Schwartz, początkowo jako autorka literatury rozrywkowej, później zaś jako głosicielka progresywnych idei na temat pracy, równości społecznej i wyzwolenia kobiet, które dobrze rezonowały z propagowanymi w popowstaniowej Polsce ideami pozytywistycznymi. W artykule zastosowana została perspektywa Translation Studies traktująca przekłady jako dokumenty polisystemu literackiego kultury docelowej, której normy leżą u podstaw decyzji translatorskich. Tak więc refleksji poddany jest zarówno wybór tłumaczonych utworów, przekłady tytułów, jak i szczegóły tłumaczeń. Analiza porównawcza dwóch różnych tłumaczeń powieści Emancipationsvurmen pozwala sformułować pewne wnioski na temat świadomości emancypacyjnej, która stała się przedmiotem debaty w latach 70. XIX wieku, a w latach 60. była jeszcze słabo obecna w kulturze polskiej. Przekłady z tych okresów reprezentują liczne przesunięcia w celu wyeksponowania lub – odpowiednio – osłabienia emancypacyjnego wydźwięku powieści, co pozwala ujrzeć Schwartz jako pisarkę o profilu społecznym, propagującą w duchu pozytywizmu. Swedish Mothers of Stories on Polish Land. The Phenomenon of Marie Sophie Schwartz in a Transcultural Perspective The article outlines a surge in the popularity of Swedish women writers in the second half of the 19th century in the territories inhabited by Poles, which resulted in numerous Polish translations, retranslations and editions of their works. The most widely read among them was Marie Sophie Schwartz, initially identified as the author of entertainment literature, then as an advocate of progressive ideas on labour, social equality, and women’s emancipation, which resonated with ideas of positivism propagated in the Polish territories in the post-1863-insurrection against the Russian empire. The article adopts Translation Studies as the theoretical approach, which treats translations as texts in the literary polysystem of the target culture that determines translatorial decisions. Thus, the selection of translated works, translations of titles and details of translations are subject of reflection. A comparative analysis of two different translations of Schwatrz’s Emancipationsvurmen enables us to draw conclusions regarding the emancipatory consciousness, which in the Polish culture was the subject of debates in the 1870s, but was still hardly present in it in the 1860s. The translations demonstrate a number of manipulations aiming at foregrounding or weakening the emancipatory message of Schwartz’s novel, which allows us to see her as socially engaged writer, propagating reforms in the spirit of positivism.