Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa jako symboliczna instytucja prawna

Abstract

Instytucja referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa budzi rozczarowanie piśmiennictwa, ponieważ nie spełnia ona swojego celu prima facie. Tym celem zaś jest umożliwienie obywatelom podejmowania wiążących decyzji politycznych w najważniejszych kwestiach. Mogłoby to skłaniać do uznania referendum za pustą obietnicę ustrojową oraz instytucję nieużyteczną, co jednak byłoby nietrafne i przedwczesne. Referendum może bowiem potencjalnie wypełniać istotne politycznie funkcje dodatkowe, takie jak szczególne legitymizowanie pewnych decyzji politycznych czy stymulowanie debaty publicznej. Celem artykułu jest przeanalizowanie referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa jako symbolicznej instytucji prawnej. Przeprowadzone badanie oparto na spostrzeżeniach prezentowanych w literaturze wobec zjawiska prawodawstwa symbolicznego (symbolic legislation), zastosowanych odpowiednio do wybranego fragmentu systemu prawnego, jakim jest pojedyncza instytucja. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa można więc postrzegać jako instytucję, której funkcje dodatkowe zasadniczo dominują nad jej celem prima facie. Jednocześnie publiczne deklarowanie tego celu prima facie wydaje się wpływać na potencjalny stopień realizacji funkcji dodatkowych. Przykładowo, wpływ na debatę publiczną, jaki osiąga się dzięki podjęciu czynności zmierzających do przeprowadzenia referendum, może być silniejszy, o ile uda się przekonać opinię publiczną, że w rzeczywistości chodzi o przekazanie pewnej decyzji  obywatelom. W konkluzji zasygnalizowano, że realizacja dodatkowych funkcji referendum w systemie prawnym nie byłaby prawdopodobnie możliwa w inny sposób niż właśnie poprzez uczynienie referendum instytucją symboliczną. Nie oznacza to jednak, że doktryna powinna akceptować każdy przypadek wykorzystania referendum w celu realizacji którejś z jego funkcji dodatkowych, a w stosownej ewaluacji może dopomóc scharakteryzowany w artykule „test wstydliwości”.