Causes of death in children and adolescents aged 1-19 in Poland in the light of international statistics since 2000

Streszczenie Tło badań Analizy umieralności dzieci i młodzieży są ciągle ważnym elementem monitorowania stanu zdrowia tej populacji. Poprzez systematyczne ich powtarzanie można wykazać różnice w strukturze przyczyn zgonów oraz tendencje zmian i dystans, jaki dzieli Polskę od innych krajów. Cel Celem opracowania jest przedstawienie aktualnych danych oraz tendencji zmian od 2000 roku w zakresie poziomu i przyczyn umieralności dzieci i młodzieży w wieku 1-19 lat w Polsce na tle statystyk wzorcowych krajów europejskich. Materiał i metody Dane pochodzą z krajowej bazy demograficznej udostępnianej przez Główny Urząd Statystyczny oraz z aktualnej wersji międzynarodowej bazy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO-MDB). Polskę, należącą stale do grupy Eur-B, porównano z połączoną grupą 27 krajów zaklasyfikowanych przez WHO do grupy o bardzo niskiej ogólnej umieralności (Eur-A). Oszacowano trend liniowy umieralności w latach 2000-2013, ogółem i według wybranych przyczyn. Przyczyny zgonu przedstawiono według głównych klas X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Za nadrzędne kategorie przyjęto przyczyny zewnętrzne oraz pozostałe. Wyniki W 2015 roku zarejestrowano w Polsce 1474 zgony dzieci i młodzieży w wieku 1-19 lat, co oznacza 19,9 przypadków na 100 000 populacji, odpowiednio 25,4 dla chłopców i 14,2 dla dziewcząt. Zmiany poziomu umieralności dzieci i młodzieży według wieku mają charakter nieliniowy ( U-kształtny), a najniższy jej poziom występuje w wieku 5-9 lat. Według danych z 2014 roku, 50,2% zgonów dzieci i młodzieży w wieku 1-19 lat nastąpiło z przyczyn zewnętrznych o charakterze przypadkowym lub zamierzonym. Odsetek ten zwiększa się od 18,4% w wieku 1-4 lat, do 68,6% w wieku 15-19 lat. Poza przyczynami zewnętrznymi, dominują zgony z powodu nowotworów złośliwych, wad wrodzonych, chorób układu nerwowego i chorób układu oddechowego. Ranking przyczyn zgonów i ich udział procentowy zmienia się w kolejnych grupach wieku i na przestrzeni lat. Po pierwsze, w młodszych grupach wieku większy udział mają wrodzone wady rozwojowe i choroby układu oddechowego, podczas gdy u młodzieży zgony coraz częściej następują z powodu chorób układu krążenia i stanów nieokreślonych. Po drugie, we wszystkich grupach wieku wyeliminowane zostały zgony z powodu chorób zakaźnych, a zwiększył się udział chorób rzadkich. Nadumieralność polskiej populacji w wieku 1-19 lat zwiększyła się w badanym okresie z 21% w 2000 r. do 56% w 2013 r., głównie z powodu mniej korzystnych tendencji zmian współczynników zgonów młodzieży. Tempo spadku umieralności małych dzieci (1-4 lat) okazało się w Polsce nawet szybsze niż w krajach Eur-A, co dotyczy zarówno przyczyn zewnętrznych, jak i pozostałych. W grupie wieku 5-14 lat szybsze tempo zmian utrzymuje się jedynie w odniesieniu do przyczyn zewnętrznych. U młodzieży i młodych dorosłych zwiększył się w badanym okresie dystans między Polską a krajami Eur-A. Różnice w tempie zmian na niekorzyść Polski dotyczyły w tej grupie wieku obu nadrzędnych kategorii przyczyn, ale były większe w odniesieniu do przyczyn zewnętrznych. Częściowo można to tłumaczyć pojawieniem się w Polsce od 2008 roku wzrostowego trendu samobójstw, współwystępującego ze stabilizacją analogicznych wskaźników w krajach Eur-A. Wnioski Umieralność populacji w wieku 1-19 lat systematycznie w Polsce zmniejsza się, ale nadal przekracza przeciętny poziom wzorcowych krajów europejskich, szczególnie w odniesieniu do młodzieży. Oceniając szansę dalszego obniżenia umieralności w Polsce do poziomu w Eur-A, należy zwracać uwagę na przyczyny uznawane za możliwe do uniknięcia. W dalszych opracowaniach należałoby skoncentrować się na zasygnalizowanych w tym opracowaniu trendach i porównaniach międzynarodowych w odniesieniu do szczegółowych rozpoznań, dyskutując możliwości prewencji. Perspektywa wprowadzenia klasyfikacji ICD-11, poprzez zmiany w systemie kodowania, stwarza szansę lepszej oceny zagrożenia populacji w wieku rozwojowym chorobami rzadkimi, które stanowią nowe wyzwanie dla zdrowia publicznego.