ŞARKIŞLA ORTAKÖY ALEVİLERİ GEÇİŞ RİTÜELLERİ: EVLENME VE DÜĞÜN

Milletler, kimlikleriyle dünya sahnesindeki yerlerini alır. Milletlerin kimliği ise kültürü ve kültürel varlıklarıdır. Tarihin karanlık devirlerinden itibaren nesilden nesle aktararak korudukları genetik kodları, kültür olarak karşımıza çıkar. Kültür, doğumdan ölüme kadar millet yaşantısına özgü özellikler taşıyan, toplumu başka toplumlardan ayıran maddi ve manevi değerlerin bir bütünüdür. Araştırmamız, alevi kültürünün baskın olduğu Sivas’ın Şarkışla ilçesine bağlı Ortaköy köyünde gerçekleştirilmektedir. Şarkışla’nın kuzey batısında yer alan Ortaköy yaklaşık beş yüz yıl önce kurulmuş bir Türk yerleşim birimidir. Türkmen – Alevilerin bu bölgeye 1500’lü yıllardan itibaren yerleştikleri tahmin edilmektedir. Emlek yöresi olarak da adlandırılan bu bölge, Sivas’ın Yıldızeli ilçesi ile Yozgat’ın Akdağmadeni ilçesi arasında kalan Kızılırmak Vadisi’nin bulunduğu alanı ifade eden coğrafi bir adlandırmadır. Bölge Yıldızeli – Şarkışla – Akdağmadeni üçgeni içinde yer alır. Bu bölge adını edebiyat tarihine yazdıran ozanların yetiştiği bölgedir. Aşık Kul Sabri, Aşık Yusuf, Aşık Hasan Devrani, Aşık Ali İzzet Özkan, ve Aşık Veysel hep bu bölgenin yetiştirdiği önemli şairlerimizdir. Ortaköy Emlek yöresinin en büyük köyü olması hasebiyle Alevi geleneklerini yaşayan ve yaşatan en önemli köylerden biridir. Bu sebeple araştırma sahası olarak bu köy seçilmiştir. Bu köyün Türkmen – Alevi kültürünün araştırılmasında önemli bir merkez olduğu düşünülmüştür. Saha ile ilgili çalışma konusu tespit edilirken, sahanın hem kültür bakımından zenginliği, hem de “Geçiş dönemlerine” ait araştırmanın olmayışı dikkate alınmıştır. Bütün bu sebeplerden dolayı “Ortaköy Alevilerinde Geçiş Dönemleri” konusu araştırıl-maya değer bulunmuştur. Burada yürütülen saha araştırmasında, geçiş döneminin önemli bir aşamasını işaretleyen evlilik ritüeli ve evlenme geleneğinde evlilik yaşı, eş seçimi, görücülük, kız isteme, nişan, düğün öncesi hazırlık, kına gecesi, gelin almaya gitme gelin indirme, nikâh ritüelleri araştırılmaktadır. Araştırmanın konusu belirlendikten sonra Geçiş dönemlerine ait bibliyografya çalışması yapılmıştır. Geçiş dönemlerine ait kaynaklar okunmuş, yöre hakkında bibliyografya çalışması yapılmıştır. Araştırmacı, katılımlı “gözlem tekniği” ve saha araştırma metodu olan “görüşme metodu” çerçevesinde yapılmıştır. Sözlü kültür ortamında ve video ses kaydı gibi elektronik kültür ortamlarında “katılımsız gözlem yöntemi”nden yararlanılmıştır. Kaynak kişilerden ses kayıt cihazlarıyla elde edilen bilgiler deşifre edilerek yazıya geçirilmiştir. Röportajlara başlamadan önce konular ve bu konularla ilgili sorular bir şablon halinde hazırlandı. Köy muhtarıyla temasa geçilerek köyde “doğum, evlenme, ölüm” konularına hakim, saygı duyulan ve aynı zamanda dini bilgilere vakıf kişiler tespit edildi. Bu kişilerle diyaloga geçilerek çalışma onların verdikleri bilgiler doğrultusunda tamamlanmıştır. Nihai olarak, doğum öncesinden başlayan ve doğumdan sonraki süreçlerde de devam eden geleneklerin ve inanmaların insanı yalnız bırakmadığı, hatta yaşamları boyunca onları yönlendirdiği bilgisine ulaşılmaktadır. Saha çalışmasının yapıldığı köyde geçiş dönemi ritüellerinden evliliğin eskiye oranla biçim değiştirse de muhteva yönüyle özünü muhafaza ettiği ve canlılığını koruduğu görülmektedir.