Türk Kültüründe Yüksek Ahlaki İkilem Yaratan Psikoterapist Senaryoları ile Klasik Senaryolar: Duyguların Faydacı/Deontolojik Kararlar ile İlişkisi

Abstract

Ahlaki yargilarin incelenmesinde kisinin faydaci ve deontolojik secenekleri arasinda sikisip kaldigi durumlar iceren kisa senaryolar olarak tanimlanabilecek olan ahlaki ikilemler siklikla kullanilmaktadir. Ancak, psikoterapistlerin karsilasabilecegi ve alinan kararlarin faydaci/deontolojik olarak ayristirilabilecegi yuksek ahlaki ikilemlerin neler olabilecegine iliskin olarak gerceklestirilmis yurt ici ve yurt disi herhangi bir arastirma bulunmamaktadir. Ahlaki ikilemlerin yer verildigi ve Turk katilimci gruplari ile gerceklestirilen arastirma sayisi ise oldukca azdir. Bunun yani sira, psikoloji alanindaki arastirma sonuclari kulturlerarasi farkliliklar gosterebilmektedir. Bu kapsamda, bir ahlaki ikilem senaryosunun dusuk veya yuksek ikilem yaratmasinin, kismen kultur ile baglantili olma ihtimali vardir. Bu arastirmada Turk kulturunde yuksek ikilem yaratan klasik ahlaki senaryolar ile psikoterapist ahlaki senaryolarinin tespit edilmesi amaclanmistir. Katilimcilarin ruh halleri ile faydaci/deontolojik karar alma egilimleri arasindaki iliski de ayrica incelenmistir. Arastirmaya 42 psikoterapist ve alan disi gruptan (on lisans ogrencileri ve minimum universite mezunu yetiskinler) 108 kisi katilmistir. Alan disi grup klasik ahlaki ikilem senaryolarini, psikoterapist grubu ise psikoterapist senaryolarini yanitlamistir. Alan disi gruba verilen 20 klasik ahlaki ikilem senaryosundan dordu, psikoterapistlere verilen 10 senaryodan ise besi yuksek ikilem yaratan senaryolar olarak tespit edilmistir. Katilimcilarin ruh halleri Pozitif ve Negatif Duygu Olcegi (PNDO) uzerinden, senaryolari okumadan once ve sonra olmak uzere iki kez olcumlenmis ve senaryolardan kaynaklanan olasi ruh hali degisimleri analiz edilmistir. Klasik ahlaki ikilemlerde, ilgili senaryolari okuduktan sonra katilimcilarin negatif duygu durumlari artmis, pozitif duygu durumlari ise azalmistir. Psikoterapist ahlaki ikilem senaryolari ise katilimcilarin negatif ruh hallerini arttirmistir. Klasik ahlaki ikilem senaryolarinda alinan deontolojik kararlar katilimcilarin negatif duygu durumlari ile pozitif iliski gostermistir. Psikoterapist grubunda ise ruh hali ve deontolojik/faydaci kararlar arasinda anlamli bir iliski bulunamamistir. Calismada ayrica bulgular Ikili Islem Teorisi cercevesinde alan yazina katkisi acisindan tartisilmistir.