Foundations of the Van Local Press From the Ottoman to the Early Republic Period: 1858-1939

Abstract

Osmanlı’nın son dönemlerinde Van’da çok sayıda gazetenin yayınladığı bilinmektedir. Bu anlamda Van kentinde bilinen ilk yerel gazete 1858 yılında yayın hayatına başlayan Ermenice ‘Ardzvi Vasburagan’ (Van Kartalı)’dır. Van’da yayınlanan ilk Türkçe gazete ise 1893’te yayın hayatına başlayan ‘Van’ gazetesidir. Meşrutiyet’in getirdiği basın özgürlüğünden yararlanmak isteyen bazı Osmanlı vatandaşları, Van’da Türkçe, Kürtçe ve Ermenice yayın yapacak ‘İttihat’ ile ‘Mebde-i Feyz’ isimli gazeteleri çıkarmak için girişimlerde bulunmuşlardır. Van’da Ermeniler tarafından 1858’den 1915 yılına kadar 27 Ermenice gazete ve dergi yayınlanmıştır. Aşkhadank (Emek), Van-Dosb (Van Tuşpa), Luys (Işık) bu gazetelerden bazılarıdır. Dönemin önemli gazetelerinden biri de ‘Çaldıran’dır. Birinci Dünya Savaşının başlamasına denk gelen yıllarda büyük zorluklarla yayın hayatını sürdürmeye çalışan Çaldıran gazetesi, Van’ın Ruslar tarafından işgal edilmesiyle 1915 yılının sonlarına doğru yayın hayatına son vermiştir. Bu tarihten itibaren Van’da basın faaliyetleri tamamen bitmiş ve Cumhuriyet kurulduktan sonra ilk yerel gazete ancak 1937’de yayın hayatına başlayan Yeni Yurd Van gazetesi olmuştur. 1939 yılında yayın hayatına başlayan bir diğer gazete ise Van’dır. Her iki gazete de, dönemin şartları itibariyle, her ne kadar resmi devlet söyleminin dışına çıkmamışlarsa da Van kentinde yerel basın kültürünün oluşmasında önemli roller üstlenmişlerdir. Bu çalışma ile; günümüzde günlük, haftalık ve aylık periyotlarla yayın yapan çok sayıda gazete ve dergi ile oldukça renkli bir görünüme sahip olan Van yerel basınının temellerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Van kentinde ilk basın faaliyetlerinin başladığı Osmanlı devletinin son dönemi ile Cumhuriyet’in ilanından sonra çıkan ilk gazete ve dergiler çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Sözü edilen dönemde yayınlanan gazete ve dergilerin yayın politikaları, sahiplik yapıları ve yayınlandıkları dönemdeki olayları ne şekilde aktardıkları incelenmiştir.