İklim Değişikliğiyle Mücadeleye Etki Eden Psikolojik Engellerin İncelenmesi

Abstract

İklim değişikliği çağımızın önemli sorunlarından birisi olmakla birlikte, psikoloji disiplininde iklim değişikliğinin incelenmesi yakın bir geçmişe sahiptir. İklim yanlısı davranışların gerçekleştirilmesini engelleyen psikolojik unsurların anlaşılması, iklim değişikliğine yönelik görgül çalışmaların ve psikolojik müdahalelerin gerçekleştirilmesini mümkün kılacaktır. Bu çalışmada öncelikle, çevreci davranışların gerçekleştirilmesini açıklayan temel kuramsal modeller tanıtılmıştır. Bu kuramsal modellerden ilki Değer-Eylem Boşluğu Modeli iken, diğeri Kapsamlı Eylem Belirleme Modelidir. Ardından, sistematik bir literatür taraması gerçekleştirilerek iklim yanlısı davranışlarla ilişkili psikolojik engeller incelenmiştir. Mevcut çalışmada, Gifford (2011) tarafından kapsamlı biçimde sunulan psikolojik engellerin tanımı yapılarak her bir engele ilişkin kanıt sunan çalışmalar gözden geçirilmiştir. Daha sonrasında Gifford’un tanımladığı psikolojik engellerin sınandığı görgül çalışmaların bulguları aktarılmıştır. Bu çalışmaların birisinde söz konusu engellerin yapı geçerliği incelenerek psikolojik engellere ilişkin bir ölçüm aracı literatüre kazandırılmıştır. Elde edilen beş adet psikolojik engel boyutu şunlardır; değişimin gereksiz görülmesi, çatışan amaçlar ve arzular, kişiler arası ilişkiler, bilgi eksikliği ve tokenizm. Yapı geçerliği sağlanan bu engellerin incelendiği çalışmalar sayıca azdır. İki çalışmanın bulgularına göre psikolojik engellerin her birisinin iklim yanlısı davranışlar üzerindeki yordayıcı etkisi ve iklim yanlısı tutum ile davranışlar arasındaki aracı etkisi, incelenen davranışın türüne bağlı olarak değişmektedir. Psikolojik engellerin tek boyut altında incelendiği bir çalışmada bazı kişisel değişkenler ile iklim yanlısı davranış arasındaki ilişkide psikolojik engellerin aracı etkisi saptanmıştır. Psikolojik engellerin tek boyutta analiz edildiği bir diğer çalışmada iklim yanlısı tutum ile davranışlar arasındaki ilişkide psikolojik engellerin düzenleyici etkisi saptanmıştır. Sonuçta, psikolojik engellerin iklim yanlısı davranışlar üzerindeki aracı ve düzenleyici etkilerinin gelecekteki çalışmalarda detaylı olarak incelenmesi gerekmektedir. Ayrıca, farklı ülkelerdeki bazı çalışmaların bulguları psikolojik engellerin beş faktörlü yapısının değişkenliğini ortaya koymuştur. Bu nedenle psikolojik engellerin kültürel farklılıklara duyarlı olabileceği tartışılmıştır.