SERMET MUHTAR ALUS’UN ONİKİLER ROMANINDA KONUŞMA DİLİ UNSURLARI VE ANLAM ALANLARI

Abstract

Edebi eserlerde kullanılan dil birçok bilim dalının inceleme alanına girer. Tarih, kültür tarihi, sosyoloji vb. alanlarda incelemeler yapabilmek için eserlerdeki kelime, kelime grubu cümle gibi dil unsurlarının işlev ve anlam tahlilleri temel verileri oluşturur. Yazar veya şairin özel dili olarak kabul edilen üslup aracılığı ile eserin kaleme alındığı döneme ilişkin bilgilere ulaşmak mümkündür. Bu çalışmanın konusunu Sermet Muhtar Alus’un Büyük Halk Romanı ilanıyla, 1935 yılında Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen Onikiler romanındaki dil unsurlarının incelenmesi oluşturmaktadır. Romanda olay, 1886 yılında İstanbul’da geçer ve İstanbul’un o dönemdeki sokakları, sosyal hayatı, kadın-erkek ilişkileri, bürokrasi, inançlar ile ilgili birçok unsuru canlı bir biçimde yansıtır. Bu canlılık, romanın büyük bir kısmında doğrudan konuşmalara yer verilmesi ve bu konuşmaların, sokakta konuşulan dilin, romana aktarımı ile güçlendirilmiştir. Çalışmada romanda geçen bütün dil ögeleri taranmış ve incelenmiştir. Romanda dönemin konuşma dilinde geçen kelimelerin yazı dilinde rastladığımız anlamlardan farklı gönderimler olduğu görülür. Bu kullanımlar biçim ve anlam bakımından şöyle tasnif edilebilir: a) Yazı dilinde mevcut olup anlam alanı açısından farklılık gösteren fiil kök ve gövdelerine eserde yaygın olarak rastlanır. b) Tabiattaki varlıklar, nesneler, olaylar vb. ile ilişkilendirip somutlaştırma yoluyla mecaz anlam yüklenen kelimeler vardır. c) Tersine söylem kullanarak aktarılan ifadeler vardır. d) Kalıp sözlerde cümle düzeyindeki kullanımlar, gerek devrik cümle dizilişi gerekse kelimelere yüklenen anlam bakımından sözlü anlatım değerindedir. Bu tasnif değerlendirildiğinde, romanda olayın geçtiği dönemin konuşma diline ait zengin örneklerin yer aldığı görülür. Önemli noktalardan biri, romandaki kelimelerin geniş bir anlam alanının olmasıdır. Bu anlam alanları konuşma dilinin zenginliğinin bir yansıması olabilir. Ayrıca o dönemde İstanbul’da her dinden ve ırktan insanın bulunması dile yabancı kökenli kelimelerin girmesine etken olmuştur. Romanda sosyal hayat, terzilik, kadın-erkek ilişkilerine vb. ait doğruda yabancı kelimeler yer almış veya ödünçlenen bu kelimeler Türkçe ses hususiyetlerine göre değişim geçirerek kullanılmıştır. Sonuç olarak, Türk Edebiyatında halka hitap eden-halkı anlatan romanların külliyatının oluşturulup dil incelemelerinin yapılması, kelime kadrolarının tasnif ve tahlil edilmesi Türk Dilinin zengin söz varlığını ortaya çıkarma, güncel söz varlığına katkılar sağlama bakımlarından önem arz etmektedir.