Węzeł i supeł: Od metaforyzacji do materioforyzacji dyskursów teoretycznych

Abstract

Artykuł stanowi próbę krytycznej refleksji nad metaforyzacją współczesnych dyskursów teoretycznych na przykładzie metafory knot. Autor obrazuje jej performatywność, rozpisując skonwencjonalizowaną metaforę węzła gordyjskiego na figury węzła, supła i pętli, za którymi kryją się odmienne wizje rzeczywistości i odmienne logiki jej problematyzacji i konceptualizacji. Przywołuje przykłady tekstów naukowych (Dipesha Chakrabarty’ego, Donny Haraway oraz Elaine Gan i Anny Tsing), w których knot i wpisane w tę metaforę epistemologiczne pytania odgrywają istotną rolę. Pokazuje także konsekwencje lektury onto-epistemologicznych projektów naukowych przez pryzmat logiki węzła, którą dostrzega w teorii aktora-sieci Brunona Latoura, i logiki supła, którą widzi ontologii zorientowanej na przedmiot Grahama Harmana. Biorąc pod uwagę rolę, jaką we współczesnych dyskursach naukowych odgrywa materialność, autor postuluje wprowadzenie do polskiej humanistyki terminu materiofora (matterphor) zaproponowanego przez Lowella Duckerta i rozwijanego w różnych nurtach humanistyki środowiskowej. Potencjał nowego terminu widzi w tym, że można dzięki niemu połączyć myślenie o performatywności języka i performatywności materii w taki sposób, by w naukowych systemach konceptualizowania rzeczywistości nie zacierać emergentnego i przygodnego charakteru świata.