DİREKTÖR ALİ BEY’İN AYYAR HAMZA ADLI OYUNUNDA MOLIÈRE ETKİSİ: KİPROKO KAVRAMI

Abstract

Tanzimat Dönemi’nin önemli mizah ve tiyatro yazarı olarak karşımıza çıkan Direktör Ali Bey, Fransız edebiyatından yaptığı çevirilerle ve uyarlamalarla bilinmektedir. Ali Bey, bu yıl 400. doğum yılını kutladığımız Fransız edebiyatının komedi dehası Molière’den yaptığı adaptasyonlarda ve Molière’den esinlenerek yazdığı oyunlarda kullandığı deyim ve atasözleriyle edebiyatımızı zenginleştirmiştir. Kendisi Teodor Kasap’la beraber Diyojen adlı bir mizah dergisi çıkarmış ve Bir Zat unvanını kullanarak tiyatro yazıları yazmıştır. Bununla birlikte, Osmanlı tiyatrosuna müzaheret komitesinin kurulmasına önayak olmuş ve oyuncuların Türkçe söyleyiş bozukluklarını düzeltme görevini üstlenmiştir. Tanzimat Dönemi’nde Batı’ya açılan tiyatromuzun benimsediği yazarlardan biri kuşkusuz 17. yüzyıl Fransız tiyatrosunun usta komedi yazarı Molière olmuştur. Molière’in oyunları ve bu oyunlarda yer alan tipler toplumumuzda da mevcuttur: yaratılan bu tipler tiyatromuzda komedinin temel ögelerindendir. Molière’in karakter komedisi ve entrika komedisi içinde evrensel tiplerin yer aldığı söz komiği, durum komiği ve bu durum komiğinde mevcut olan quiproquo (kiproko) kavramı Ali Bey’in Ayyar Hamza adlı oyununda karşımıza çıkmaktadır: Ali Bey 1871 yılında Ayyar Hamza adlı oyununu, Molière’in Scapin’in Dolapları adlı oyunundan yola çıkarak toplumumuzdan ve kültürümüzden unsurlar kullanarak uyarlamıştır. Tiyatroda kiproko kavramı yanlış anlaşılmalar üzerinden meydana gelmektedir. Kiprokonun komediyi oluşturan en önemli ögesi, komedi tiyatrosunda yer alan bir karakterin başka bir karakterle karıştırılmasıdır; ancak bunun komik tarafı, seyircinin bu durumun farkında olup oyuncunun bunun farkında olmamasıdır. Bu çalışmanın amacı, Henri Bergson’un Gülme adlı eserinden yola çıkarak kiproko kavramı ile Ali Bey’in Molière’den adapte ettiği Ayyar Hamza adlı oyununu durum komedisi bağlamında ele almak olacaktır.