MÂTÜRÎDÎ TEFSİRİNDE MECÂZ-I MÜRSEL VE ALÂKALARI

Abstract

Hem lafzı hem de manasıyla mucize olan Kur’ân-ı Kerim, dil bilimlerinin vücut bulmasını sağlamıştır. Bu dil bilimlerinden birisi de belâgattir. Belâgat ilminin doğuşu ve gelişiminde başta dil âlimleri olmak üzere müfessirler ve kelam âlimlerinin önemli payları olmuştur. Kelam, tefsir ve fıkıh âlimi olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (ö. 333/944), Teʾvîlâtü’l-Kurʾân adlı tefsirinde sarf, nahiv ve lügat ilimlerinin yanında terimleri kendisinden yaklaşık üç asır sonra netleşen belâgat ilminin meânî, beyân ve bedî kısımlarıyla ilgili birçok konuya temas etmiştir. Bu konulardan birisi de mecâz-ı mürsel ve alakalarıdır. Makalemiz üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde mecâz-ı mürselin sözlük ve terim anlamı ele alınmıştır. İkinci bölümde ise mecâz-ı mürselin gelişim süreci ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise Mâtürîdî tefsirinde mecâz-ı mürsel ve alakaları ele alınmıştır. Burada mecâz-ı mürsel alakalarının başında gelen cüz’iyyet, külliyyet, sebebiyyet, müsebbebiyyet, itibâr-ı mâ kâne, itibâr-ı mâ seyekûnü, mahalliyyet, hâlliyyet, âliyyet, umûm-husûs alakalarının önce tarifleri verilmiş, ardından Mâtürîdî tefsirinden örnek âyetler sunulmuştur.