Türkiye'de Vergi Denetimini Etkileyen Faktörler: Uzlaşma Müessesesi

Abstract

Geçmişten günümüze değişen devlet anlayışıyla birlikte, devletler, adalet veya iç ve dış güvenliğin sağlanması gibi temel fonksiyonlarının yanında, farklı fonksiyonlar üstlenerek, bireylerin daha kaliteli bir yaşam sürmesini sağlamaya çalışmaktadır. Devletlerin üstlenmiş olduğu bu sorumluluklarını yerine getirebilmesi, daha fazla finansman kaynağının bulunması gerekliliğini ortaya çıkarmış ve sürekliliği bulunan gelir kaynaklarına ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Bu bağlamda, devletlerin finansman kaynakları arasında en önemlisinin vergi gelirleri olduğunu söyleyebiliriz. Devletlerin finansman kaynakları arasında vergi gelirlerinin bu kadar önemli bir konumda bulunması, bu gelirlerin sağlıklı bir şekilde toplanabilmesi konusunu gündeme getirmektedir. Bu ise etkin bir denetim müessesesine sahip olmayı gerekli kılmaktadır. Vergi denetimleri sırasında gerek idarenin gerekse de mükelleflerin vergilendirmeden doğan yükümlülüklerinin kanunlara uygun olarak yerine getirilip getirilmediği araştırılmaktadır. Bu denetimlerin etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmesi, devletlerin elde etmeyi planladığı vergi gelirleri ile tahsil ettiği vergi gelirleri arasındaki ilişkiyi de ortaya çıkarmaktadır. Vergi denetiminin yapısından kaynaklanan nedenlerden dolayı, elde edilmesi planlanan vergi gelirleri ile tahsil edilen vergi gelirleri arasında büyük farklar bulunmaktadır. Bu ise vergi denetimi alanında yaşanan sorunların bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Türkiye’de, vergi denetimini etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Sonuçları itibariyle, bu faktörlerin en önemlilerinden birisi de uzlaşma müessesesinin varlığıdır. Uzlaşma müessesesi, vergi mevzuatının yeterince anlaşılamaması veya bilgisizlikten kaynaklanan nedenlerle vergi cezası kesilen mükellef veya ceza sorumlularının, vergi ve cezalar konusunda idare ile aralarında anlaşarak, sorunun idari aşamada çözümlenmesi şeklinde tanımlanabilir. Çalışmada, vergi denetimini etkileyen faktörlerden hareketle, uzlaşma müessesesi tüm yönleriyle değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu anlamda, uzlaşma müessesesi, vergi cezalarının etkinliği ile mükellef veya ceza sorumlularının denetime ve denetim elemanlarına olan güvenini azalmaktadır. Ayrıca uzlaşma müessesesi, elde edilmesi planlanan vergilerin bir kısmından vazgeçilmesine, cezaların ise büyük bir kısmından feragat edilmesine sebep olmaktadır. Bu durum ise uzlaşma müessesesinin vergi denetimini olumsuz olarak etkilediğini göstermektedir.