RUSYA’DA YAPILAN SİBİRYA TARİH, KÜLTÜR, ARKEOLOJİ VE MEDENİYETİNE AİT ÇALIŞMALARIN ANALİZİ

Abstract

Ozellikle son yillarda, Amerika ve Bati Avrupa’da Sibirya Bolgesine ait tarih, arkeoloji, dil ve kultur alanindaki calismalara sik rastlanilmakta; bilhassa Sibirya’da yasayan halklar, cesitli universitelerin ortak calismalarina konu olmaktadir. Bu bolge bizim tarihimizin cikis nokltalarindan biri, belki de en onemlisidir. Ulkemizde de ozellikle dilcilerimiz tarafindan calisilmaya baslanmis, bolgenin lehceleri ve diyalektleri uzerinde hayli arastirma yapilmistir. Ancak alanda ulkemizde yapilan tarihi calismalar, ozellikle 17. yuzyil sonrasi icin oldukca sinirlidir. Ulkemizdeki bu boslugu doldurabilmek icin Ruslarin bolge uzerinde yaptigi calismalar ve biraktiklari arsiv malzemelerini tanimak ve analiz etmek baslangic olarak dusunulebilir. Bu calisma oncelikle Ruslarin 17. yuzyildan 1960’li yillara kadar bolgede biraktigi resmi arsiv malzemeleri ve bilimsel calismalari analiz etmek uzere bir proje olarak baslamis ve gectigimiz yil basariyla bitirilmistir. Calismanin amaci; alanda yapilacak bilimsel calismalara yarayacak malzemenin icerigini, analiz yontemi kullanarak arastirmaciya sunabilmektir. Analiz yontemi, bir konu etrafinda birbirinden bagimsiz bircok arastirma sonucunun birlestirilmesi, yeniden okunup degerlendirilmesi ve analiz edilmesidir. Bu yontem alanda calisacak arastirmacilara gecmisten bugune yapilan calismalari bir makalede gorup degerlendirme firsatini saglar ve gunumuzde yaygin olarak kullanilan bir metottur. Bolge tarihcileri Sibirya tarihi yaziminin baslagicini bolgenin Rusya tarafindan isgale ugramasiyla paralel kurulan 1637 yilindan itibaren de resmilesen Sibirya Ofisi’nde biriken arsiv malzemesine dayandirirlar. Yine resmi belgelerin bulunmadigi istila oncesi donemi ise arkeolojik buluntularla aydinlatmayi dusunurler. Nitekim Sovyet oncesi ve sonrasi yapilan tum calismalarda bu ayirim, cok net bir sekilde gorulebilir. Ozellikle 17. yuzyilin ikinci yarisindan itibaren bolgede bulunan merkezi yonetim birimlerinin arsivleri, Sibirya topraklariyla ilgili cok onemli verileri icermektedir. Cesitli yazismalar, resmi tutanaklar, seyahatlerde cizilen resimler, yerel ve merkezi Sibirya burolarina birakilan notlar, haritalar, belgeler, kis kamplari, kesifler, arazi yonetimi ihtiyaclarina yonelik sorunlar, bu alanda diplomatik ve stratejik cozumler, maden arama ve isletim tutanaklari, bunlarin akla ilk gelenleridir. Anahtar Kelimeler: Sibirya Tarihi, Rus Tarihi, Altay, Yakut, Tuva, Hakas, Şor, Sibirya Yerlileri