Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’de İlâhî İrade Anlayışı

Abstract

İslâm düşünce tarihinde önemli bir yeri bulunan Endülüs’ün yetiştirdiği önemli ilim adamları arasında yer alan Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, tefsir, hadis ve fıkhın yanı sıra kelâm ile de iştigal etmiştir. Bu alandaki görüşlerini Eşꜥarî bir çizgide ortaya koymakla birlikte, mezhep içerisinde özgün fikirler beyan etmekten, tercihlerde bulunmaktan ve eleştiri getirmekten de geri durmamıştır. Onun bu tavrından örnekler sunduğu konular arasında ilâhî irade meselesi de yer almaktadır. Kelâm eserinde konuyu bu alana uygun şekilde diğer boyutları dışında zâtî sıfatlardan biri olarak incelerken, öteki teliflerinde ise meseleye daha dar bir çerçevede yer vermiş veya atıfta bulunmuştur. Bu doğrultuda o, ilâhî iradenin kadimliği, birliği, zât ile kâimiyeti, taalluku, kuşatıcılığı, günahları dilediği ifadesinin kullanılıp kullanılmayacağı tartışmaları, onunla eş anlamlı olan kelimeler ile ona yorulup yorulamayacak ifadelerin tespiti gibi meseleleri incelemiştir. Müellif, ilgili meselelerde, çoğu kez Muꜥtezile’yi hedefine almış, kimi zaman onlara Kerrâmiyye ve Neccâriyye fırkalarını da eklemiştir. Konuları incelerken, çok fazla uzatmamaya dikkat etmiş, hem kendi delillerinin takdiminde hem de muhaliflerinin kanıtlarının sunumu ve cevaplandırılmasında bu hususa özen göstermiştir. Müellif, ilâhî iradenin ilgili temel mevzularının yanı sıra elbette onun diğer bazı sıfatlarla birlikte bir yansıması olan kaza ve kader meselesini de ele almışsa da konuyu daha sınırlı alanda tutmak amacıyla bu bahse yer verilmemiştir.