A Theological and Sufistic Perspective on Destiny: The Case of ʿAbdallāh al-Iṣfahānī

Abstract

Kaynaklarda hakkında oldukça sınırlı bilgiler olan, bunlarda da isim ve vefat tarihi düzeyinde karışıklıklar göze çarpan Abdullah el-İsfahânî (ö. 767/1365 sonrası) tasavvufî yönü ağır basan bir ilim ehlidir. Eserlerini de bu alana yoğunlaştıran müellif, ayrıca kelâm sahasında da bir çalışma kaleme almıştır. Nûru’l-akâid ve ziyâü’l-fevaid adıyla tanınan eser, müellifinin baskın kimliğinden ötürü tasavvufi ögeler barındırmaktadır. İnanç esaslarını konu edinmesi itibariyle kelâmî açıklamaların da yer aldığı eser, bu haliyle her iki sahadan da izler taşıyan bir karaktere bürünmektedir. İşte müellifin bu doğrultuda görüş bildirdiği konulardan birini de kader meselesi teşkil etmektedir. Konuyu klasik bir kelâmcı gibi tasnif etmeyen müellif, izahlarının merkezine beşerî fiillerin yaratma ve kesb şeklinde iki boyuta sahip olması ve cebir ile tefviz arasında bulunması hususlarını yerleştirmiştir. Ayrıca fiil sebep ilişkisi, kaderin tanımı, hükümranlığı, sırrı ve âyetlerin fiilleri kimi zaman kula kimi zaman Allah’a nispet etmesinin nedenleri gibi konulara temas etmiştir. Bunların bir kısmında kelâmcı, bir bölümünde mutasavvıf hüviyetini öne çıkarmıştır.