“Vakëfet dhe ndikimi i tyre social në Shqipërinë e periudhës osmane” me autor Eduart Caka, botim i Institutit të Historisë, Akademia e Studimeve Albanologjike, Tiranë, 2021

Abstract

Ky punim përbehet nga tri pjesë të strukturuara në kapitujt përkatës, përveçse një shtrirjeje të gjatë kohore mbi institucionin e vakëfit që nga Roma e Lashtë, na njeh gjerësisht me evoluimin e mëtejshëm të tij, sidomos në kohën e Perandorisë Osmane, pjesë e së cilës ishin edhe trojet shqiptare. Në punim ka të dhëna dhe vlerësime me shumë interes edhe mbi vakëfet e personaliteteve të larta me origjinë shqiptare, si pashallarë, kryevezirë, kryearkitektë, ushtarakë të lartë etj., të cilët shërbyen në nivelet më të larta të administratës dhe ushtrisë osmane. Pjesa dërrmuese e tyre nuk i kishin shkëputur lidhjet me vendorigjinën e tyre, të tillë ishin Kyprylinjtë, të cilin bënë epokë në historinë osmane, jo vetëm për faktin se i dhanë shtetit Osman ushtarakë, poetë, pashallarë, vezirë dhe kryevezirë, por edhe veprat e tyre bamirëse. Në listën e vakëfeve të bamirësve të tillë janë edhe vakëfi i kryevezirit Ajaz Pashës, vakëfi i kryevezirit Koxha Sinan Pasha, nga fshati Topojan i Kukësit, vakëfet e Hadim Hafëz Ahmet Pashës në Elbasan, vakëfet e kryearkitekt Kasëmit, vakëfet e Dukagjinëve etj. Në përmbledhje, duhet të theksohet se ky punim të mundëson, ndër të tjera, të mësosh se vakëfet ngriheshin në përputhje me mjedisin dhe kërkesat e shoqërisë së kohës. Shërbimet që ofronin ata ishin nga mbështetja e të varfërve dhe njerëzve në nevojë dhe deri te krijimi dhe ndërtimi i qyteteve, ndërtimin e veprave dhe komplekseve në dobi të jetës komunitare apo veprave të kultit. Institucioni i vakëfit përfshinte imarete, shkolla, medrese, financonte mirëfunksionimin e institucioneve arsimore, kulturore e fetare. Në periudhën osmane institucionet e bamirësisë, pra vakëfet, kanë plotësuar nevojat në sistemin shëndetësor, në fushën e kulturës, artit, arsimit, infrastrukturës dhe besimit fetar.