Tarihselci Kur’an Yorumunun Batınî Tefsir Anlayışıyla Diyalektik İlişkisi

Abstract

Tarihselci düşünceye sahip yazarların eserleri incelendiğinde onların Batılı eleştirmenlerin ve oryantalistle-rin yanı sıra İslam dünyasındaki eski Bâtınîlerin etkisinde kaldıkları açıkça görülür. İşin özünde Batılı eleş-tirmenlerin, Origenes’in (ö.253-254) batınî yorumunun etkisinde kaldığı gibi tarihselciler de İslam dünya-sındaki kadim Bâtınîlerin etkisinde kalmışa benzemektedir. Cennet, cehennem, melek ve cin gibi olgula-rın birer sembol oldukları, Kur’an’ın beşeriliği, Kur’an kıssalarının yaşanan gerçekler olmayışı, Kur’an hükümlerinin “her zaman ve herkes için geçerli / bağlayıcı olmak” anlamında evrensel olmayışı gibi iki taraf arasında bulunan benzerlik bu konuda örnek verilebilir. Bununla birlikte tarihselciler ile Bâtınîlerin ilişkisini ortaya koyan ve kurgusal tarihselci tefsir yöntemini bu bağlamda değerlendiren bir çalışmanın bulunmayışı, konuyla ilgili önemli bir eksikliktir. Dolayısıyla söz konusu eksikliğin giderilmesi ve konuyla ilgili gelecekteki çalışmalara bir temel oluşturmak amacıyla bu konunun araştırılması uygun görülmüştür. Bu amaçla makalede önce iki grup kaynak, yöntem ve görüş bakımından mukayese edilmiş ve bir değer-lendirme yapılmıştır. Ardından Bâtınîlik bağlamında tarihselci tefsir yönteminin Kur’an’a uygun olup olmadığı incelenmiştir. Kur’an’ın Arap Yarımadası kültüründe yer almayan –dolayısıyla tarihsel sayılama-yan- birçok konuyu içermesi sebebiyle bu tefsir yönteminin Kur’an’a uygulanmasının mümkün olmadığı görülmüştür. Ayrıca tarihselciliğin Kur’an’ın beşerîliği iddiasıyla âyetlere yaklaşması, Kur’an’ın öğretileriyle çelişmektedir. İzledikleri yöntem sebebiyle bâtınî yorum tarzından uzak kalamayan tarihselcilerin tefsir yöntemi, Kur’an’ı, hidayet verici bir kelam olmaktan çok çelişkilerle, efsanelerle ve bâtınî manalarla dolu saptırıcı bir kelam olarak görmüştür. Dolayısıyla modern Bâtınîlik diye tanımlayabileceğimiz Tarihselcili-ğin bu ve buna benzer nedenlerden ötürü Kur’an’ın ruhuna aykırı bir açıklama tarzı olduğu açıktır.