Examples of Seals Written “Hasbiyallah” in Turkish Islamic Bookbinding Art

Abstract

Selçuklu, Beylikler ve muasırı Türk İslam ciltleri üzerinde yazılara, mühür veya pafta içinde yer verilmiştir. Mühür formunda olanların iki türü tespit edilmiştir. İlki, mücellit mühürleri, ikincisi ise dua mühürleridir. Bu makalenin konusu, dua mühürlerinden olan “hasbiyallah” mühürlü ciltlerdir. Hasbiyallah, Arapça bir cümle olup “Allah bana yeter” anlamına gelmektedir. İbâreye dinî ve edebî literatürde rastlanmaktadır. Yapılan saha ve literatür araştırması neticesinde “hasbiyallah” yazılı mühre sahip 15 cilt tespit edilmiş ve ciltler teknik ve süslemeleri açısından detaylı olarak incelenmiştir. Ciltlerdeki mühürlerin ortak özellikleri tümünün dairevî oluşu ve çaplarının 4-7 mm ölçü aralığında olmasıdır. Mühürlerin ekseriyetle üçgen köşebent içlerine uygulandığı tespit edilmiştir. Şemse ve salbekler de yine mühürlerin uygulandığı cilt kapağı bölümlerindendir. Mühürlere, 13. yüzyıldan 15. yüzyıla kadarki geniş süreçte üretilen ciltlerde rastlanmıştır. Ancak mührün en yoğun görüldüğü dönem 14. yüzyıldır. Hasbiyallah mührünün ciltlerde kullanım şekli ve formu mücellit mühürlerine benzese de bu mührün ciltlerde tevekkül maksadıyla uygulanmış olduğu kanısına varılmıştır.