Përcaktimi i foljeve të parregullta në gjuhën shqipe

Abstract

Klasifikimi i foljes në gjuhën shqipe ka tërhequr vëmendjen dhe ka qenë objekt studimi për një numër të madh autorësh, shqiptarë dhe të huaj. Në studimet për gjuhën shqipe ndeshim pothuajse po aq klasifikime sa dhe autorë që janë marrë me të, sa që vështirë se mund të gjejmë dy klasifikime që të përputhen me njëri-tjetrin. Mospranimi i një modeli të vetëm klasifikimi mendojmë se ka ndodhur për dy arsye: (i) kompleksiteti që paraqet paradigma eptimore e foljes në gjuhën shqipe; (ii) baza teorike e metodologjike nga janë nisur autorët për hartimin e klasifikimeve përkatëse, e cila nuk mund të pretendohet të jetë e njëjtë dhe e njëtrajtshme përgjatë fazave të ndryshme të zhvillimit të mendimit gjuhësor shqiptar. Këto dy arsye kanë përcaktuar pikërisht edhe përzgjedhjen e kritereve të ndryshme si bazë për klasifikimin e foljes në zgjedhime, ndër të cilët mund të përmendim: 1) fonema fundore e temës; 2) kundërvënia temë e së tashmes – temë e aoristit të mënyrës dëftore, e bazuar në dy kritere ndihmëse: a) ndryshimet fonemore të temës; b) zgjerimi i temës foljore; 3) mbaresat vetore; 4) kriteri sasior (shih: Da Lece, 1716; Dozone, 1878; Kristoforidhi, 1882; Frashëri, 1886; Meyer, 1888; Hahn,1854; Pekmezi, 1908; Weigand, 1913; Sheperi, 1927; Cipo, 1949; Demiraj, 1969; Fonetika dhe gramatika e gjuhës së sotme letrare shqipe, 1976 (më poshtë: Dhrimo et al., 1976); Resuli, 1985; Buchholz & Fiedler, 1987; Çeliku, Karapinjalli & Stringa, 1998 (më poshtë: Çeliku et al., 1998); Gramatika e gjuhës shqipe 1, morfologjia, (1995) 2002 (më poshtë: Agalliu et al., 2002); Memushaj, 2012; Teichmann, 2019). Ndërsa për ndarjen në folje të rregullta dhe të parregullta, një ndarje përtej klasifikimit në zgjedhime, si kriter është marrë për bazë shmangia nga zgjedhimi i foljeve të rregullta. Për këtë ndarje në gramatikat më të fundit si kriter formal është marrë ndryshimi i plotë ose i pjesshëm i temës foljore (Dhrimo et al., 1976:243; Agalliu et al., 2002:284; Çeliku et al., 1998:136; Teichmann, 2019:38).