Heraldyczna interpretacja genezy i funkcji malowideł bizantyńsko-ruskich w prezbiterium kolegiaty sandomierskiej

Abstract

W 2008 roku, podczas ostatnich prac konserwatorskich w gotyckiej kolegiacie w Sandomierzu (Bazylika Katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny), odkryto fryz heraldyczny złożony z dziewięciu esownic namalowanych obok siebie w jednym rzędzie. Jest to nieznana dotąd część kompozycji bizantyjskich fresków ufundowanych przez króla Władysława Jagiełłę (1386-1434). Fryz malowany jest na wysokości 3,65 m nad posadzką prezbiterium, a jego długość wynosi 6,70 m. Wysokość rozet wynosi od 75 do 81 cm, a szerokość 66-70 cm. Zajmują one całą rozpiętość prezbiterium (pierwszą od nawy), pomiędzy służkami (małymi kolumienkami przylegającymi do ściany lub większą kolumną, podtrzymującą sklepienie) ściany północnej. Na fryz składają się: dwa godła państwowe (polski Orzeł i litewska Pogoń), dwa herby dynastyczne (jagielloński Podwójny Krzyż i herb hrabiów Celje, dzisiejszej Słowenii) oraz pięć herbów regionalnych (województwa sandomierskiego, ruskiego, dobrzyńskiego, kujawskiego i wielkopolskiego). W efekcie w monumentalny sposób wyeksponowano oficjalny zbiór elementów idei narodowych i dynastycznych. Bardzo ciekawym i rzadkim zabytkiem jest herb Celje, należący do Anny z Celje, żony Jagiełły w latach 1403-1416. Małżeństwo to miało na celu zachowanie ciągłości dynastycznej, gdyż Anna była wnuczką Kazimierza Wielkiego (króla Polski w latach 1333-1370). Jej herb wskazuje, że freski powstały za jej panowania (choć przeważa raczej niewielka możliwość, że umieszczenie jej herbu ma znaczenie bardziej retrospektywne), prawdopodobnie po bitwie pod Grunwaldem (1410). Utrwalenie godeł narodowo-terytorialnych, przekazanie kolegiacie sandomierskiej relikwii zdobytych na Zakonie Krzyżackim w 1410 r. oraz przedstawienie przed fryzem sceny Rozesłania Apostołów (na pamiątkę zwycięstwa pod Grunwaldem, które miało miejsce 15 lipca, w święto Rozesłania) było odpowiedzią Jagiełły na konkretne zapotrzebowanie religijno-patriotyczne i polityczne.