Umar b. Ali al-Ispiri and his study named er-Risâletü’l-cûdiyye

Abstract

Yüce Allah insanları doğru yola iletmek üzere gönderdiği peygamberlere kendi dönemlerine uygun bir takım mucizeler vermiştir. Son peygamber olarak gönderilen Hz. Muhammed’in (sas) döneminde belâgat ve fesâhatin ileri seviyede olduğu için kendisine, bir sûresinin hatta bir âyetinin benzerini bile getirmede insanların ve cinlerin aciz kaldıkları mu‘ciz kelâm Kur’an-ı Kerim indirilmiştir. Kur’an-ı Kerim’in anlaşılması ve Cenab-ı Hakk’ın murâdının ortaya konulması için İslam’ın bidayetinden günümüze değin birçok tefsir yazılmıştır. Yazılan bu tefsirlerin bir kısmı Kur’an-ı Kerim’in fıkhî, içtimâî, tasavvufi vb. yönünü ele alırken diğer bir kısmı da edebî ve i‘câz yönünü incelemiştir. Kur’an-ı Kerim’in edebî inceliklerini araştıran eserlerin bir kısmı bunu Kur’an-ı Kerim’in tamamı veya bazı sûreleri ekseninde gerçekleştirirken bir kısmı da tek bir âyeti merkeze alıp o âyette var olan edebî unsurları ortaya koymaya çalışmıştır. Bu alana matuf çalışmalardan biri de 18. yüzyıl Osmanlı müelliflerinden Ömer b. Ali el-İspirî’nin kaleme aldığı er-Risâletü’l-cûdiyye adlı eseridir. Erzurum’un İspir kasabasında dünyaya gelen Ömer b. Ali el-İspirî ilk eğitimini memleketinde tamamlamıştır. Ardından İstanbul’a giden İspirî burada Seyyid Mürtezâ ve Akkirmânî gibi dönemin önde gelen âlimlerinden dersler almıştır. Uzun yıllar Fatih Medresesi’nde müderrislik görevinde bulunan İspirî bir taraftan eğitim-öğretim faaliyeti ile meşgul olurken diğer taraftan da eser telifini ihmal etmemiştir. Kırka yakın telifi bulunan İspirî’nin kaleme aldığı eserlerden biri de er-Risâletü’l-cûdiyye adlı eseridir. İspirî bu risâlede, edebî inceliklerine değindiği Hûd sûresinin 44. âyetini ilmü’l-beyân, ilmü’l-me‘ânî, el-fesâhatü’l-lafziyye ve elfesâhatü’l-ma‘neviyye açısından açıklamaya çalışmıştır. Ömer b. Ali el-İspirî ve er-Risâletü’l-cûdiyye adlı eserinin konu edildiği bu çalışmada önce İspirî’nin hayatına ve eserlerine yer verilmiş, ardından zikri geçen eseri nüshaları, konusu, kaynakları, metodu vb. açılardan incelenmiştir.