Ograniczenie praw własności na tle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

Abstract

Ochrona zabytków, jako jedna z podstawowych wartości gwarantujących zachowanie dziedzictwa kulturowego, znalazła swoje umiejscowienie nie tylko w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ale otrzymała również ochronę konstytucyjną (art. 5, art. 6 i art. 73 Konstytucji RP). W związku z tym, że właściciele zabytków stanowią szczególną grupę podmiotów włączonych w proces ochrony zabytków, w niniejszej publikacji autorka przeanalizowała ich pozycję prawną w kontekście korzystania z konstytucyjnego prawa do ochrony własności. Prawa właścicieli zabytków, zagwarantowane w art. 64 Konstytucji, z chwilą wpisania nieruchomości do rejestru lub ewidencji zabytków zostają poważnie ograniczone zarówno w sferze korzystania, jak i rozporządzania rzeczą. Objęcie procesem badawczym tego obszaru zagadnień było niezwykle istotne, co potwierdza również omówiony w artykule wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2023 r. (sygn. akt P 12/18), stwierdzający niekonstytucyjność art. 22 ust. 5 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Po przeprowadzeniu analizy prawnej autorka, korzystając z zasady proporcjonalności określonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji wskazuje, że ochrona zabytków nie musi przeciwstawiać się zasadzie ochrony własności pod warunkiem racjonalnego i proporcjonalnego wyważe nia dóbr przez prawodawcę. Formułując postulaty de lege ferenda autorka proponuje, aby w wyniku interdyscyplinarnego dialogu merytorycznego ponownie przeanalizować ustawę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w celu wyeliminowania przepisów wprowadzających nadmierne i nieproporcjonalne ograniczenia w wykonaniu prawa własności oraz skonstruowania przejrzystych i precyzyjnych regulacji, które posłużą Państwu oraz właścicielom zabytków do sprawnego zarządzania dobrami kultury.